“Thượng thiện nhược thủy” và tinh thần đạo đức

Lão Tử nói: “Thượng thiện nhược thủy. Thủy thiện lợi vạn vật nhi bất tranh, xứ chúng nhân chi sở ác, cố kỳ vu Đạo.” Nước nuôi dưỡng muôn vật nhưng không bao giờ tranh cao thấp cùng muôn vật; thường trú ở nơi người ta chê ghét, vì vậy rất gần với “Đạo”.

Nước tràn ngập trong đời sống của chúng ta. Với người đời, nước là điều thiết yếu để tồn tại; với người Hoa, nước là biểu tượng của phẩm hạnh cao quý. Hơn hai nghìn năm trước, Lão Tử đề xướng “Thượng thiện nhược thủy”, chính là nói đến một cảnh giới tinh thần và lối sống tối thượng trong văn hóa truyền thống Trung Hoa.

Thượng thiện nhược thủy

“Thượng thiện nhược thủy” xuất phát từ Đạo Đức Kinh của Lão Tử, nghĩa là: nước mang đức hạnh cao nhất.

Có một lần, Khổng Tử hỏi Lão Tử. Lão Tử chỉ về sông Hoàng Hà mà nói:

“Ngươi hà tất không học đại đức của nước?”

Khổng Tử hỏi: “Nước có đức gì?”

Lão Tử đáp: “Thượng thiện nhược thủy. Thủy thiện lợi vạn vật nhi bất tranh, xứ chúng nhân chi sở ác, cố kỳ vu Đạo.”

Nước nuôi dưỡng muôn vật nhưng không bao giờ tranh cao thấp cùng muôn vật; thường trú ở nơi người ta chê ghét, vì vậy rất gần với “Đạo”.

Cách ví này thể hiện trọn vẹn trí tuệ của Lão Tử, và từ đó mở rộng ra cảnh giới cao nhất trong cách làm người: phải như nước, mang đức hạnh tốt đẹp.

Nước sở hữu những đức hạnh cao cả

Lão Tử đối với nước có thể nói là vô cùng khâm phục. Trong Đạo Đức Kinh, ông giải thích bảy điều thiện của nước:

“Cư thiện địa, tâm thiện uyên, dữ thiện nhân, ngôn thiện tín, chính thiện trị, sự thiện năng, động thiện thời.”

Theo quan điểm của Lão Tử, nước là khiêm nhường, trong sáng và sâu rộng; vô tư, tín nghĩa, lợi ích muôn vật, có khả năng thuận theo thời thế và nhận thức thời cơ. Đạo gia chủ trương “thuận tự nhiên, vô vi nhi trị”, mà nước luôn hướng xuống thấp, không tranh, là hiện tượng tự nhiên nên rất gần với “Đạo”, là “thượng thiện”. Vì vậy, Lão Tử mới nói: “Thượng thiện nhược thủy.”

Cũng như người hiền trí, Khổng Tử cũng rất tán thưởng nước.

Khổng Tử luận đức của nước

Trong Tứ Tử Hựu Tọa có ghi: Khổng Tử quan sát dòng nước chảy về phía Đông, Tử Cống hỏi:

“Quân tử vì sao thấy nước lớn lại ngắm nhìn một phen?”

Khổng Tử nói:

“Nước lan truyền muôn vật mà không thiên vị, giống đức;
Nước chảy xuống, ngoằn ngoèo đều tuân theo lý, giống nghĩa;
Nước chỗ nông thì chảy không ngừng, chỗ sâu thì bí ẩn khó dò, giống trí;
Nước lao vào hẻm sâu trăm trượng không hề chần chừ, giống dũng;

Nước mềm mà có thể thấm vào chỗ nhỏ, giống xét;
Nước mang danh xấu nhưng không biện bạch, giống bao dung;
Vật dơ bẩn vào nước, ra thì thanh sạch, giống hóa thiện;
Nước vào đo lượng, luôn luôn bằng phẳng, giống phép tắc;

Nước đầy thì ngừng, không tham lam, giống người quân tử xử sự có độ;
Trải qua bôn ba, nước chắc chắn chảy về Đông vào biển, giống người quân tử chí khí kiên định.”

Khổng Tử cũng đem hình thái của nước liên kết với luân lý con người, dạy người cách tu dưỡng và xử thế.

Ngoài ra, người xưa còn xem nước là biểu tượng của sự trong sạch.

Thời Tùy, Triệu Quỹ làm quan ở Kỳ Châu bốn năm, trong sạch liêm chính. Khi được điều về kinh đô làm quan, lúc chia tay, dân chúng nơi đó khóc tiễn đưa. Có một người già dâng một chén nước trong trắng đến trước mặt Triệu Quỹ mà nói:

“Biệt giá tại nhiệm, từ không nhận hối lộ, như thủy hòa bất tương giao. Nay ông sắp đi, chúng tôi không dám dùng rượu tiễn biệt. Công trong sáng tựa nước, xin dâng chén nước trong để tiễn biệt.”

Triệu Quỹ tiếp lấy, uống hết. Từ đó, “Thanh Thủy Biệt Giá” truyền thành giai thoại.

Khai Tâm biên dịch
Theo secretchina

Xem thêm

Theo vandieuhay