Luật Hồng Đức – Sự tiến bộ vượt bậc của bậc minh quân
Có thể bạn chưa biết, ngoài việc lần đầu tiên quy định về tuổi kết hôn và bảo vệ tiết hạnh, phẩm giá và quyền lợi của phụ nữ. Bộ luật Hồng Đức còn có quy định rất nghiêm ngặt về trách nhiệm của đàn ông với gia đình.
Việc thừa nhận, bảo vệ quyền lợi phụ nữ trong xã hội Triều Lê là một điều trọng đại, tức là với những quy định khắt khe của Nho giáo, người phụ nữ “tam tòng tứ đức” được mặc định, thì việc có những quy định được coi là cách tân bảo vệ quyền lợi, nhân phẩm người phụ nữ là một việc đòi hỏi tầm nhìn rộng lớn, tư tưởng bình đẳng đối với thành phần được mặc nhiên là yếu thế trong xã hội.
Điều 338: “những nhà quyền thế mà ức hiếp để cưới con gái lương dân thì xử phạt, biếm hay đồ”. Hay tại điều 402: “quyền rũ con gái chưa có chồng thì xử như tội gian dâm thường; người con gái (bị quyến rũ) không phải tội”.
Luật này còn quy định: Vợ chồng có nghĩa vụ phải chung sống tại một nơi và phải có trách nhiệm với nhau (các điều 321 và 308, 309), không được ngược đãi vợ (điều 482), nghĩa vụ chung thủy (điều 401, 405), nghĩa vụ để tang nhau (các điều 2, 7). Điều 309 buộc người chồng phải tôn trọng thứ bậc của người vợ trong gia đình: “Ai lấy nàng hầu lên làm vợ thì xử tội phạt, vì quá say đắm nàng hầu mà thờ ơ với vợ thì xử tội biếm (phải có vợ thưa thì mới bắt tội)”, hoặc khi người chồng vượt quá quyền của mình, vô phép đối với nhạc phụ, nhạc mẫu thì không những là bất hiếu mà còn bất nghĩa đối với vợ, người vợ có quyền xin ly hôn: “Nếu con rể lấy chuyện phi lý mà mắng nhiếc cha, mẹ vợ, đem việc thưa quan sẽ cho ly dị…” (Điều 333).
Luật Hồng Đức cũng quy định về hình thức và thủ tục kết hôn như đính hôn và thành hôn (các điều 314, 315, 322). Lưu ý là Quốc triều hình luật luật cho thấy cuộc hôn nhân có giá trị pháp lý từ sau lễ đính hôn. Ví dụ điều 315 quy định: Gả con gái đã nhận đồ sính lễ mà lại thôi không gả nữa thì phải phạt 80 trượng… Còn người con gái phải gả cho người hỏi trước. Tuy nhiên, nếu trong thời gian từ lễ đính hôn cho đến khi thành hôn mà một trong hai bên bị ác tật hay phạm tội thì bên kia có quyền từ hôn.