Nguyễn Khoái – Danh tướng Hàm Tử Quan
Xuất thân và sự nghiệp ban đầu
Sử sách không ghi chép nhiều về xuất thân của Nguyễn Khoái. Ông không phải là vương hầu trong dòng tộc Trần, cũng không phải quan lại văn võ nổi tiếng từ trước, mà được biết đến như một võ tướng từ tầng lớp bình dân. Chính sự ít ỏi trong tư liệu đã khiến Nguyễn Khoái trở thành một trong những nhân vật mang màu sắc huyền thoại.
Điều chắc chắn là ông được Trần Hưng Đạo tin tưởng và giao trọng trách chỉ huy quân đội ở những nơi hiểm yếu. Sự nghiệp của ông gắn liền với trận Hàm Tử – một trong những trận quyết chiến quan trọng nhất trong cuộc kháng chiến chống Nguyên – Mông lần thứ hai.
Trận Hàm Tử – bước ngoặt lớn của kháng chiến 1285
Đầu năm 1285, quân Nguyên do Thoát Hoan, Toa Đô, Ô Mã Nhi dẫn đầu ồ ạt kéo vào Đại Việt. Thế giặc rất mạnh, triều đình nhà Trần phải rút lui để bảo toàn lực lượng, thực hiện kế sách “vườn không nhà trống”.
Trong bối cảnh ấy, liên quân Đại Việt – Chiêm Thành đã quyết định phản công ở bến Hàm Tử (thuộc tỉnh Hưng Yên ngày nay). Đây là vị trí chiến lược, nơi giao thông thủy bộ quan trọng, có thể cắt đường tiếp tế và di chuyển của quân Nguyên.
Nguyễn Khoái được giao trọng trách chỉ huy trận này, phối hợp cùng các danh tướng khác và quân đội của Chiêm Thành.
Trận Hàm Tử diễn ra ác liệt. Quân Nguyên đông đảo, có thuyền chiến lớn, khí giới mạnh. Tuy nhiên, Nguyễn Khoái đã vận dụng chiến thuật tài tình: mai phục, lợi dụng địa thế lòng sông, đánh vào lúc thủy triều lên. Liên quân bất ngờ tấn công, chia quân bao vây, đánh thọc vào giữa đội hình thuyền giặc.
Kết quả, quân Nguyên thảm bại. Hàng vạn tên tử trận, trong đó có nhiều tướng lĩnh quan trọng. Trận Hàm Tử trở thành chiến công hiển hách, làm rung chuyển cả vùng sông Nhị Hà.
Ý nghĩa của chiến thắng Hàm Tử
Chiến thắng Hàm Tử có ý nghĩa to lớn về cả quân sự lẫn tinh thần:
-
Quân sự: Đây là đòn giáng mạnh vào lực lượng Nguyên đang tung hoành khắp nước. Trận đánh làm chậm bước tiến của địch, tạo điều kiện cho triều đình Trần tập hợp lực lượng, chuẩn bị phản công toàn diện.
-
Tinh thần: Sau nhiều tháng phải rút lui, nhân dân và binh sĩ Đại Việt cần một chiến thắng để khẳng định sức mạnh. Hàm Tử đã đem lại niềm tin, khích lệ toàn quân, góp phần xoay chuyển cục diện chiến tranh.
-
Ngoại giao: Sự phối hợp thành công với quân Chiêm Thành ở Hàm Tử cũng cho thấy sự đoàn kết của các quốc gia trong khu vực trước mối họa chung là Nguyên – Mông.
Tên tuổi Nguyễn Khoái gắn liền với chiến thắng này, trở thành biểu tượng của tinh thần quyết chiến, quyết thắng.
Hình tượng trong dân gian
Sau chiến thắng, Nguyễn Khoái tiếp tục tham gia nhiều trận khác dưới trướng Hưng Đạo Vương. Tuy nhiên, sử sách không còn ghi nhiều chi tiết. Ở vùng Hưng Yên và Hà Nội ngày nay vẫn còn nhiều di tích thờ ông, đặc biệt là tại khu vực Hàm Tử, nơi nhân dân coi ông như vị thành hoàng, người hùng cứu nước.
Dân gian lưu truyền nhiều giai thoại: Nguyễn Khoái là tướng giỏi thủy chiến, có sức khỏe phi thường, khi ra trận thường đi đầu, tự mình xông pha vào thuyền giặc. Người ta còn nói ông rất gần gũi với quân lính, sống giản dị, không màng công danh, chỉ hết lòng vì đất nước.
Ngày nay tên của ông còn được đặt cho nhiều tuyến đường quan trọng trên cả nước, thể hiện tinh thần dân tộc và sự biết ơn với anh hùng lịch sử.
Giá trị lịch sử
Nguyễn Khoái là minh chứng cho một lớp tướng lĩnh xuất thân bình dân, không có thế lực nhưng bằng tài năng và sự trung thành đã góp phần làm nên những trang sử vàng son của dân tộc.
Nếu như Trần Hưng Đạo là linh hồn của kháng chiến, Trần Quang Khải là trụ cột quân – chính, Phạm Ngũ Lão là tấm gương trung liệt, thì Nguyễn Khoái lại là đại diện của những võ tướng dũng cảm, gắn bó trực tiếp với những trận đánh khốc liệt nhất.
Chiến công ở Hàm Tử không chỉ là niềm tự hào của ông, mà còn là dấu ấn để khẳng định sức mạnh quân sự và trí tuệ Đại Việt trước đội quân xâm lược hùng mạnh bậc nhất thế giới thời bấy giờ.
Kết
Tên tuổi Nguyễn Khoái, dù ít được ghi chép trong chính sử, vẫn mãi gắn liền với trận Hàm Tử lịch sử – một bước ngoặt lớn trong kháng chiến chống Nguyên – Mông lần thứ hai. Ông là một trong những viên tướng bình dân nhưng hiển hách, góp phần làm nên chiến thắng oanh liệt, để lại cho hậu thế niềm tự hào về tinh thần quật cường và ý chí kiên cường của dân tộc.