Trần Khánh Dư – từ kẻ thất thế đến vị tướng lập công lớn
Trong lịch sử chống Nguyên – Mông, có những vị tướng được ngợi ca ngay từ đầu, nhưng cũng có những con người trải qua thăng trầm, từng sa ngã, bị giáng chức, rồi lại đứng lên lập công lớn. Trần Khánh Dư chính là hình ảnh tiêu biểu của loại người thứ hai: thất bại nhưng không gục ngã, và cuối cùng đã để lại dấu ấn vang dội bằng chiến thắng Vân Đồn năm 1288.
Xuất thân thường dân, tài năng vượt trội
Không giống nhiều tướng lĩnh triều Trần vốn thuộc dòng dõi vương hầu, Trần Khánh Dư xuất thân thường dân. Ông vốn là con trai một người bán than, nhưng từ nhỏ đã nổi tiếng nhanh nhẹn, mưu trí và dũng cảm.
Tài năng ấy nhanh chóng lọt vào mắt các vương hầu triều Trần. Khánh Dư được tiến cử, rồi trở thành một trong những tướng lĩnh trẻ được giao nhiều trọng trách. Sử cũ ghi ông từng được phong tới chức Phiêu kỵ tướng quân, nghĩa là tướng chỉ huy kỵ binh, một vị trí rất quan trọng trong chiến trận.
Thời kỳ thất thế, bị giáng chức
Tuy nhiên, Trần Khánh Dư cũng là con người bằng xương thịt, có lúc phạm sai lầm. Sử chép rằng ông từng để mất kho lương trong một chiến dịch, khiến quân đội gặp khó khăn. Vua Trần giận dữ, tước bỏ chức tước, giáng làm dân thường.
Trong những ngày tháng thất thế, ông phải sống bằng nghề cũ: buôn bán than ở bến Vân Đồn. Cảnh đời thăng trầm ấy trở thành một giai thoại nổi tiếng. Người dân thương cảm, nhưng chính Khánh Dư cũng không bỏ ý chí. Ông chờ ngày được khôi phục.
Được tin dùng trở lại khi đất nước nguy nan
Lịch sử đã trao cho Trần Khánh Dư cơ hội trở lại. Năm 1288, quân Nguyên – Mông kéo sang lần thứ ba. Trước sức mạnh khủng khiếp của giặc, triều đình cần đến mọi tài năng. Nhớ tới khả năng quân sự và sự quen thuộc địa hình vùng biển, Trần Khánh Dư được phục chức, trao quyền trấn giữ Vân Đồn.
Đây là bước ngoặt của cuộc đời ông, và cũng là bước ngoặt của cả cuộc kháng chiến.
Trận Vân Đồn – chiến công vang dội
Cuối năm 1287, Trương Văn Hổ – một tướng Nguyên – chỉ huy đoàn thuyền chở lương thực khổng lồ từ Quảng Đông sang tiếp tế cho đại quân Thoát Hoan. Nhận được tin, Trần Khánh Dư quyết định chặn đánh ở Vân Đồn.
Với chiến thuật bất ngờ, ông cùng quân thủy triều Trần phục kích, đánh tan đoàn thuyền lương. Hàng vạn thạch lương thực, khí giới của quân Nguyên bị đốt cháy hoặc chìm xuống biển. Trương Văn Hổ phải bỏ chạy, chỉ còn một số ít thuyền thoát về.
Trận thắng này có ý nghĩa quyết định: quân Nguyên ở Thăng Long bỗng rơi vào thế thiếu lương nghiêm trọng, không thể cầm cự lâu. Khi Trần Hưng Đạo bố trí trận Bạch Đằng vài tháng sau, quân Nguyên đã kiệt quệ, buộc phải rút lui trong hỗn loạn.
Có thể nói, nếu không có trận Vân Đồn của Trần Khánh Dư, chưa chắc đã có được đại thắng Bạch Đằng lừng lẫy.
Con người nhiều màu sắc
Trần Khánh Dư không chỉ nổi danh vì chiến công, mà còn bởi cuộc đời nhiều màu sắc. Sử chép ông từng được gả công chúa Thiên Thụy, nhưng cuộc hôn nhân này không trọn vẹn. Có lúc, ông bị phê phán vì cách sống phóng túng, thậm chí tai tiếng. Tuy nhiên, trong lúc đất nước lâm nguy, ông vẫn dốc toàn lực vì đại nghĩa.
Sau kháng chiến, ông tiếp tục được trọng dụng, nắm giữ nhiều trọng trách. Ông sống đến cuối đời dưới triều Trần, mất khoảng năm 1339, để lại hình ảnh một võ tướng tài năng, mưu trí và có công lớn với dân tộc.
Đánh giá
Nhìn lại, Trần Khánh Dư là nhân vật phức tạp: có lúc sa ngã, từng thất thế, nhưng rốt cuộc lại đứng lên bằng chiến công hiển hách. Ông cho thấy một chân lý: lịch sử không chỉ dành cho những người hoàn hảo, mà cả cho những con người biết sửa sai và lập công lớn.
Ngày nay, nhiều đền thờ Trần Khánh Dư được dựng ở Quảng Ninh, Nam Định, như minh chứng cho sự tri ân của hậu thế. Người dân vùng Vân Đồn đặc biệt tôn kính ông, vì chính tại đây, ông đã làm nên chiến thắng quyết định.
Kết
Trần Khánh Dư là tấm gương về sự kiên cường và ý chí không khuất phục trước số phận. Dù từng bị đẩy xuống đáy xã hội, ông vẫn trở lại, viết nên một trong những trang sử chói lọi nhất trong ba lần kháng chiến chống Nguyên – Mông. Chiến công Vân Đồn mãi mãi khắc ghi tên tuổi ông vào lịch sử dân tộc.