Những tướng tài dưới trướng Trần Hưng Đạo – linh hồn của kháng chiến Đại Việt
Trong lịch sử dân tộc Việt Nam, ba lần kháng chiến chống Nguyên – Mông (1258, 1285, 1287–1288) được coi là một trong những thiên anh hùng ca chói lọi nhất. Ở trung tâm của bản hùng ca ấy là Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, vị tổng chỉ huy kiệt xuất, nhà chiến lược thiên tài. Nhưng lịch sử chưa bao giờ chỉ do một cá nhân tạo nên. Dưới trướng Trần Hưng Đạo là một tập hợp những tướng lĩnh, văn thần, võ tướng kiệt xuất, những người đã đem tài trí, máu xương để tạo dựng chiến thắng.
Bài viết này sẽ điểm lại những gương mặt tiêu biểu trong đội ngũ tướng lĩnh ấy, để thấy rõ hơn sức mạnh tập thể đã làm nên chiến công lẫy lừng của Đại Việt.
Ngay từ cuộc kháng chiến chống Nguyên lần thứ nhất (1258), triều Trần đã quy tụ được nhiều võ tướng tài năng. Nhưng phải đến hai cuộc kháng chiến sau (1285, 1287–1288), khi Trần Hưng Đạo giữ vai trò tổng chỉ huy, thì tài năng và sự trung dũng của đội ngũ tướng lĩnh mới bộc lộ hết.
Trần Quang Khải – vị quốc công tiết chế thứ hai
Trong số các tướng lĩnh, Trần Quang Khải, con trai vua Trần Thái Tông, giữ vị trí đặc biệt. Ông không chỉ là một đại thần văn võ song toàn, mà còn trực tiếp chỉ huy nhiều trận đánh lớn. Trong kháng chiến 1285, chính Trần Quang Khải là người cùng Trần Hưng Đạo tổ chức phản công ở Chương Dương, Hàm Tử, đẩy quân Nguyên vào thế thất bại. Bài thơ nổi tiếng “Đoạt sáo Chương Dương độ, cầm Hồ Hàm Tử quan” chính là để ca ngợi chiến công này. Ở Trần Quang Khải, ta thấy một vị vương gia vừa trung thành với triều đình, vừa hòa hợp cùng Trần Hưng Đạo, tạo nên sức mạnh đoàn kết của họ Trần.
Trần Nhật Duật – nhà ngoại giao kiệt xuất, tướng lĩnh cứng rắn
Một nhân vật khác không thể bỏ qua là Trần Nhật Duật, con thứ sáu của Trần Thái Tông. Nhật Duật nổi tiếng uyên thâm Hán học, giỏi ngoại ngữ, am hiểu phong tục các dân tộc. Ông từng đích thân đi vào vùng biên viễn, chỉ bằng vài câu nói mà khiến thủ lĩnh nổi loạn ra hàng, không cần dùng đến gươm giáo. Trong chiến trận, ông chỉ huy nhiều mặt trận ác liệt, là trụ cột của quân đội nhà Trần. Với tài năng toàn diện ấy, Trần Nhật Duật được dân gian tôn là một trong những anh hùng kiệt xuất của triều Trần.
Phạm Ngũ Lão – vị tướng áo vải, biểu tượng trung quân ái quốc
Trong số những tướng lĩnh dưới trướng Hưng Đạo Vương, Phạm Ngũ Lão là nhân vật mang màu sắc đặc biệt. Xuất thân nông dân, nhờ tài năng và chí khí mà được Trần Hưng Đạo phát hiện, tiến cử. Ông trở thành danh tướng, nhiều lần cầm quân đánh tan giặc mạnh. Hình ảnh Phạm Ngũ Lão ngồi đan sọt ngoài đường, bị giáo đâm thủng đùi mà không hay vì mải suy nghĩ chuyện binh thư, đã trở thành biểu tượng của tinh thần ham học hỏi, quyết tâm vì nước. Bài thơ Thuật hoài của ông đến nay vẫn vang vọng: “Nam nhi vị liễu công danh trái / Tu thính nhân gian thuyết Vũ hầu”. Phạm Ngũ Lão vừa là cánh tay đắc lực của Trần Hưng Đạo, vừa là biểu tượng cho sự hòa hợp giữa tầng lớp bình dân và triều đình trong sự nghiệp chống xâm lược.
Trần Khánh Dư – vị tướng từng thất thế nhưng lập công lớn
Một gương mặt khác là Trần Khánh Dư, vốn từng bị phế truất vì sai lầm, nhưng sau này trở lại và lập công lớn. Năm 1288, chính ông đã chặn đánh đoàn thuyền lương của Trương Văn Hổ trên sông Vân Đồn, cắt đứt nguồn tiếp tế của quân Nguyên. Đây là đòn chí mạng, khiến đạo quân xâm lược lâm vào cảnh đói khát, tạo điều kiện cho trận Bạch Đằng lẫy lừng. Trần Khánh Dư vì thế được coi là một trong những vị tướng có công đầu trong cuộc kháng chiến lần ba.
Trần Quốc Tảng – con trai Hưng Đạo Vương, người giữ vùng Đông Bắc
Con trai của Trần Hưng Đạo, Trần Quốc Tảng, cũng là một võ tướng tài năng. Tuy từng có mâu thuẫn với cha trong chuyện lập ngôi, nhưng về quân sự, ông là người trấn giữ vùng Đông Bắc, góp phần ngăn chặn và tiêu diệt quân Nguyên. Trần Quốc Tảng để lại nhiều chiến công, đồng thời cũng là nhân vật giàu tính cách, minh chứng cho sự phức tạp trong nội bộ họ Trần, nhưng cuối cùng tất cả vẫn quy về mục tiêu chung: bảo vệ Đại Việt.
Yết Kiêu và Dã Tượng – những dũng sĩ huyền thoại
Bên cạnh các tướng lĩnh vương gia, văn võ toàn tài, Trần Hưng Đạo còn có trong tay những dũng sĩ nổi tiếng như Yết Kiêu và Dã Tượng. Họ là những gia tướng trung thành tuyệt đối, nổi tiếng với tài bơi lặn, hành quân thủy chiến. Truyền thuyết kể rằng Yết Kiêu có thể lặn hàng giờ dưới nước, chuyên làm nhiệm vụ phá thuyền giặc, còn Dã Tượng giỏi huấn luyện voi chiến, tham gia nhiều trận đánh lớn. Họ tượng trưng cho sức mạnh của lòng trung nghĩa và tinh thần tận hiến của tầng lớp võ sĩ, binh lính.
Các tướng lĩnh khác
Ngoài những cái tên kể trên, dưới trướng Trần Hưng Đạo còn có nhiều tướng giỏi khác như: Nguyễn Khoái, người góp công trong trận Hàm Tử; Trần Bình Trọng, anh hùng với câu nói bất hủ “Ta thà làm quỷ nước Nam, chứ không thèm làm vương đất Bắc”; Nguyễn Chế Nghĩa, Nguyễn Khoái, Trần Bình Trọng, những người đã góp phần tạo nên thế trận toàn dân chống giặc. Từng người, từng chiến công, từng lời nói đã hòa quyện thành bản anh hùng ca bất diệt.
Nhìn lại toàn cảnh, ta thấy Trần Hưng Đạo không chỉ thành công nhờ tài cầm quân, mà còn nhờ khả năng quy tụ nhân tài. Ông biết dùng người, dung hòa mâu thuẫn, kết hợp sức mạnh vương thất với lòng dân. Từ những vương gia như Trần Quang Khải, Trần Nhật Duật, đến những danh tướng xuất thân bình dân như Phạm Ngũ Lão, Trần Khánh Dư, rồi những gia tướng trung thành như Yết Kiêu, Dã Tượng – tất cả đã tạo nên một đội ngũ vô song. Chính sự kết hợp ấy đã làm nên chiến thắng Bạch Đằng 1288, một trong những chiến thắng lẫy lừng nhất trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam.
Ba lần kháng chiến, ba lần chiến thắng, Đại Việt không chỉ bảo toàn lãnh thổ mà còn khẳng định vị thế trước một đế quốc từng làm khuynh đảo cả thế giới. Và trong trang sử ấy, bên cạnh ánh hào quang của Hưng Đạo Vương, luôn có bóng dáng của những vị tướng tài, những con người trung liệt, đã làm nên lịch sử.