Người đáng sợ hơn ma quỷ: Sự thật về “bà Chúa ngựa” ở Cẩm Giàng

 

Người ta vẫn thường nói rằng, có đôi khi con người còn đáng sợ hơn cả ma quỷ, bởi những dục vọng, sự tàn nhẫn và cả sự cuồng tín có thể dẫn đến những câu chuyện vừa kinh hoàng vừa khó tin. Trong tập Vũ Trung Tùy Bút, học giả Phạm Đình Hổ đã ghi chép lại một sự tích kỳ dị, mang tên “Miếu bà Chúa ngựa” – một câu chuyện vừa ma mị, vừa phản ánh sự quái lạ của tín ngưỡng dân gian thời xưa.

Theo lời ông kể, ở vùng huyện Cẩm Giàng và Gia Phúc (thuộc Hải Dương ngày nay) có một ngôi miếu thờ một vị nữ thần mà dân gian gọi là bà Chúa ngựa. Nhưng nguồn gốc của vị “thần” này lại khiến bất kỳ ai nghe qua cũng phải rùng mình. Tương truyền, người đàn bà này vốn có tính tình vô cùng dâm loạn, hễ gặp đàn ông là tìm cách tư thông. Dục vọng của bà ta dữ dội đến mức, không ai có thể làm thỏa mãn nổi. Tiếng xấu đồn xa, cuối cùng cũng đến tai quan trên. Các quan, thay vì xét xử thông thường, lại nghĩ ra một cách trừng phạt quái đản: bắt đan một cái giỏ lớn hình con ngựa, rồi nhét người đàn bà ấy vào, đem cho thông dâm với ngựa đực. Hậu quả là bà ta chết thảm trong cảnh tủi nhục tột cùng.

Những tưởng câu chuyện sẽ kết thúc ở đó, nhưng dân gian lại biến người đàn bà ấy thành một vị thần. Sau khi chết, bà ta được thờ phụng trong miếu, và người ta tin rằng bà Chúa ngựa cầu đảo rất linh ứng. Từ đó, miếu bà trở thành nơi hương khói, người dân trong vùng thường đến cầu xin tài lộc, sức khỏe hay sự che chở. Thậm chí, có những kẻ tin rằng bà Chúa ban phúc, nên sẵn sàng bày ra những hình thức cúng bái kỳ quặc.

Theo Phạm Đình Hổ, những người đến miếu thường dùng lõi mít tạc thành hình dương vật để dâng cúng, coi đó là lễ vật hợp với vị thần này. Tín ngưỡng này, trong con mắt của một nho sĩ chính thống, thật sự là mê tín dị đoan đến quái đản. Ông phải thốt lên rằng: “Ôi! Là một đứa dâm phụ như thế mà lại được hương hỏa thiên thu, thì có khác gì đền thờ Phạm Nhan ở Đông Triều, thực là quái đản.”

Phạm Nhan, kẻ bị coi là gian thần, phản quốc, cũng từng được lập miếu thờ. Và nay, một người đàn bà dâm loạn đến mức chết trong cảnh nhục nhã, lại có thể hóa thành thần để hương khói đời đời. Với Phạm Đình Hổ, đó là sự đảo lộn giá trị, là biểu hiện của tín ngưỡng lệch lạc, có khả năng làm mê hoặc lòng người, dẫn dụ dân chúng vào con đường sai lầm. Ông phê phán thẳng thừng rằng, nếu các quan bộ Lễ không đứng ra điều tra và triệt bỏ, thì ít nhất cũng nên hợp lại, dời đi, chứ để thế này thì chẳng khác nào thần thánh hóa dâm loạn.

Câu chuyện về miếu bà Chúa ngựa cho thấy, dân gian xưa không chỉ thờ phụng những vị thần chính thống như Thành hoàng, Phật, Thánh, mà còn dễ dàng thần thánh hóa những nhân vật mang màu sắc dị thường. Có thể, trong cái chết đau đớn và kỳ quái của người đàn bà ấy, dân chúng cảm nhận được một thứ sức mạnh siêu nhiên. Hoặc cũng có thể, tín ngưỡng thờ phồn thực vốn đã ăn sâu trong tiềm thức người Việt, nên họ coi người đàn bà dâm loạn kia là hiện thân của sinh lực, của khả năng sinh sản, từ đó biến bà ta thành một vị thần cầu phúc.

Từ góc nhìn nhân học, hiện tượng này không phải là cá biệt. Ở nhiều vùng quê Việt Nam, người ta vẫn thờ các vị thần gắn với tính dục, với khả năng sinh sôi nảy nở. Những biểu tượng như sinh thực khí (dương vật, âm vật) từng hiện diện trong các lễ hội, trò diễn dân gian. Miếu bà Chúa ngựa, với lễ vật là lõi mít tạc dương vật, có thể xem như một biến thể cực đoan của tín ngưỡng phồn thực. Nhưng với giới nho sĩ, vốn coi trọng lễ giáo, đó là điều khó có thể chấp nhận.

Vũ Trung Tùy Bút, qua câu chuyện này, không chỉ kể lại một giai thoại kỳ dị, mà còn phản ánh rõ xung đột giữa hai hệ tư tưởng: một bên là tín ngưỡng dân gian tự phát, đầy màu sắc phồn thực và tính dục; một bên là quan điểm chính thống của Nho giáo, coi trọng lễ nghĩa và trật tự đạo đức. Trong mắt Phạm Đình Hổ, việc thờ phụng một “dâm phụ” là điều ô nhục, nhưng trong mắt dân gian, đó lại có thể là cách để tìm kiếm sự an ủi, niềm tin trong một xã hội bất an.

Ngày nay, khi đọc lại câu chuyện này, ta không chỉ thấy rùng mình vì mức độ tàn nhẫn trong hình phạt và sự lệch lạc trong tín ngưỡng, mà còn nhận ra đó là một tấm gương phản chiếu xã hội xưa. Con người, khi bị cuốn theo dục vọng và mê tín, có thể tạo ra những hiện tượng tôn giáo kỳ quái, biến nỗi nhục thành sự linh thiêng, biến kẻ tội lỗi thành thần thánh. Chính vì vậy, Phạm Đình Hổ mới phải chua chát thốt lên rằng, nếu không ngăn chặn, thì lương dân sẽ bị mê hoặc, tiếp tục sùng bái một điều phi lý.

Câu chuyện về miếu bà Chúa ngựa không chỉ là một giai thoại lạ, mà còn là lời nhắc nhở rằng, điều đáng sợ nhất không phải ma quỷ, mà là chính con người – với những dục vọng không đáy và sự cuồng tín mù quáng. Khi những yếu tố ấy kết hợp với nhau, chúng có thể sản sinh ra những hình thức tín ngưỡng quái dị, tồn tại dai dẳng qua nhiều thế hệ. Và chính sự mê tín ấy mới là bóng ma thật sự ám ảnh xã hội.