Nguyễn Trung Trực – Anh hùng tiêu biểu của phong trào kháng chiến chống Pháp
Nguyễn Trung Trực là một trong những anh hùng tiêu biểu của phong trào kháng chiến chống Pháp nửa sau thế kỷ XIX. Với những chiến công táo bạo và tấm lòng trung trinh, ông được nhân dân tôn vinh như một “Kinh Kha” của miền Nam.
1. Bối cảnh lịch sử
Từ thời Minh Mạng, Thiệu Trị đến Tự Đức, đất nước ngày càng suy yếu. Sau thất thủ ba tỉnh miền Đông và Hòa ước Nhâm Tuất (1862) ký với Pháp, nỗi thất vọng tràn lan từ Bắc chí Nam. Giới yêu nước nhận thấy không chỉ Pháp là giặc mà cả triều đình bạc nhược cũng không còn chỗ dựa.
Phong trào nghĩa quân nổi lên mạnh mẽ với những lãnh tụ như Trương Định, Nguyễn Hữu Huân, Võ Duy Dương, Trần Văn Thành và đặc biệt là Nguyễn Trung Trực – người xuất thân bình dân, làm nghề nông và đánh cá ở Tân An, nhưng lòng yêu nước không thua bất kỳ ai.
2. Chiến công Nhựt Tảo
Thành tích đầu tiên của Nguyễn Trung Trực là trận đánh tàu Espérance (Espérance – “Hy Vọng”) của Pháp trên sông Vàm Nhựt Tảo.
Ông bày kế giả làm đám cưới, thuyền rước dâu tiến gần tàu Pháp. Khi bị gọi lên kiểm tra, nghĩa quân bất ngờ xông lên chém giết, đồng thời nhiều thuyền chở rơm bổi áp tới phóng hỏa. Trong phút chốc, tàu bốc cháy ngùn ngụt, 17 lính Pháp và 20 lính tập tử trận, chiến hạm chìm xuống sông.
Chiến công này làm rúng động quân Pháp, đồng thời khẳng định sự mưu trí, táo bạo của Nguyễn Trung Trực.
3. Đánh chiếm Rạch Giá
Không dừng lại, nghĩa quân của ông tiếp tục giáng thêm đòn nặng nề vào đồn Pháp ở Rạch Giá. Đáng chú ý, trong trận này có sự tham gia của hai nữ nghĩa sĩ – chị em bà Điền và bà Đỏ – đóng vai trò thuyết phục binh lính trong đồn ngầm theo nghĩa quân.
Khi nghĩa quân tập kích, quân Pháp hoảng loạn tháo chạy, toàn bộ đồn bị tiêu diệt. Từ đó, Nguyễn Trung Trực làm chủ Rạch Giá, thiết lập hệ thống phòng thủ kéo dài hàng chục cây số.
Dù vậy, do nội bộ nghĩa quân còn tồn tại nạn nhiễu dân, lòng dân phần nào dao động, cộng thêm ưu thế vượt trội về hỏa lực và phương tiện của Pháp, phòng tuyến của ông cuối cùng bị phá vỡ.
4. Những năm cuối cùng
Sau nhiều năm chiến đấu, năm 1867 Nguyễn Trung Trực được phong Lãnh binh, hoạt động ở Hà Tiên và Phú Quốc. Tuy nhiên, lực lượng nghĩa quân nhỏ bé, thiếu thốn trang bị, lại bị cô lập trước thủ đoạn dụ dỗ, mua chuộc của Pháp.
Trong một trận truy kích, nghĩa quân rút vào núi và bị bao vây. Để tránh cho đồng đội bị tiêu diệt toàn bộ, Nguyễn Trung Trực quyết định ra hàng. Dù một số nhân sĩ cho rằng ông bị ép ra mặt vì Pháp bắt mẹ mình làm con tin, điểm chung là: ông vẫn hiên ngang, bất khuất.
Trước tòa tra khảo, ông nói thẳng:
“Số tôi đã hết. Tôi không cứu được quê hương thì chỉ mong được chết sớm.”
Pháp tìm mọi cách dụ hàng, thậm chí hứa ban chức Phó Soái. Ông khẳng khái đáp:
“Hãy cho tôi chức gì để giết Tây thì tôi nhận, chứ Phó Soái tôi không màng.”
Không thể khuất phục, ngày 27/10/1868, ông bị hành quyết tại Rạch Giá, hưởng dương 30 tuổi.
5. Tấm gương bất diệt
Nguyễn Trung Trực để lại hai câu đối bất hủ mà nhân dân đời đời truyền tụng:
“Hỏa hồng Nhựt Tảo oanh thiên địa,
Kiếm bạt Kiên Giang khấp quỷ thần.”
Người Pháp từng thừa nhận: “Nguyễn Trung Trực là một chỉ huy trẻ tuổi, gan dạ, chống lại chúng ta gần mười năm trời.”
Hơn một thế kỷ trôi qua, hình ảnh vị anh hùng nông dân ấy vẫn sống mãi trong lòng dân tộc – một biểu tượng trung liệt, quả cảm.