Công Dư Tiệp Kí- Xà Tuyền kí

“Công Dư Tiệp Kí- Xà Tuyền kí” chép rằng:

Xã Hoà Lạc huyện Hữu Lũng, nguyên thuộc châu Ôn xứ Lạng Sơn, năm Giáp Dần lần đầu quy về xứ Kinh Bắc. Xưa có 1 dải suối lạnh, từ xã Kì Tịch chảy ra từ trong núi, qua bên tả xã nọ, thông với Hoá giang. Trong có vực sâu, dưới đáy có nhiều thuồng luồng, hành khách vãng lai thường bị chúng hại, bởi thế nên gọi là Xà Tuyền, tục gọi là Suối Rắn.

Thuở ấy trong ấp có người cha già, chỉ lấy đánh cá làm nghiệp, sinh hạ chỉ được 1 đứa con gái, thường ban đêm đánh đá, cho con gái đi cùng. Đi đến xứ có vực ấy, cha tại đầu thuyền quăng lưới, bỗng nghe đuôi thuyền kinh động, mặt nước phát ra tiếng, lúc bấy giờ ánh trăng mông lung, đến cuối thuyền xem thì con gái đã đi đâu mất rồi. Người cha không kìm được ai oán, lập tức về nhà bày đủ trâu rượu, thỉnh người trong ấp đến uống, rồi nói với họ: “”lão chỉ sinh được 1 đứa con gái, hôm nay bị thuồng luồng hại, ai thống sâu đậm, thề diệt hết đàn rắn mới có thể gột tẩy được nỗi hận của lão””. Nói rồi bèn đem hết ao ruộng gia nghiệp, uỷ thác cho xã nhà để sau này có người giỗ chạp, rồi đeo them 2 thanh kiếm sắc cực lớn, lại trang bị dụng cụ lấy lửa, nhảy xuống chỗ vực sâu. Đến cửa hang, có 2 con cá chép đương ở trước, lấy đuôi quẫy nước ngăn chặn. Người cha vung kiếm sát 2 con cá, rồi vào trong hang. Được chừng một đoạn, nước cạn mà lên bờ, thấy 1 hang cực lớn, trong có vô số thuồng luồng đã thoát xác mà nằm, phảng phất như hình người, nằm ngủ. Người cha rút kiếm xả sạch, có 2 con thuồng luồng nhỏ nhập xác mà chạy, người cha đuổi theo cắt được 1 khúc đuôi. 2 con thuồng luồng nhỏ khóc lóc thỉnh cầu rằng sau này không dám vậy nữa. Người cha tha cho chúng. Ông đến chỗ xác đống thuồng luồng, nhận ra con gái mình, 2 mắt với ruột lòng đã bị lũ rắn móc ra ăn mất rồi. Ông bèn vực con để bên ngoài, rồi lấy củi khô thiêu hang, khói lửa xông tới tận xã Kì Tịch. Rồi ông lấy gỗ trên núi chặn cửa hang. Từ ấy cái nạn thuồng luồng mới ngưng.

Xã ấy về sau lập miếu thờ người cha, gọi là “Ngọc Tự Đại Thần”, rất linh hiển.