Thưởng tiền sinh đủ hai con, vì sao nhiều người trẻ vẫn ngại sinh?

Tháng 7/2024, chị C., 30 tuổi, ngụ tại Bến Tre (cũ), nhận giấy khen kèm khoản hỗ trợ tiền mặt từ địa phương vì sinh đủ hai con trước 35 tuổi. Buổi trao thưởng diễn ra giản dị tại trụ sở xã, nhưng với chị, đó là dấu mốc đặc biệt của quyết định từng khiến chị đắn đo suốt nhiều năm.

Trước đây, chị C. không mặn mà với chuyện sinh thêm con. Thu nhập bấp bênh, chi phí nuôi dạy trẻ ngày càng cao khiến chị lo không thể chăm sóc con tốt nhất. “ Sinh ít để lo cho con đầy đủ là suy nghĩ của tôi ”, chị nói.

Bước ngoặt đến khi chị được cán bộ y tế và dân số địa phương tư vấn cụ thể về lợi ích sinh con sớm, những hỗ trợ về khám thai, sinh nở, bảo hiểm y tế cho trẻ nhỏ, cùng chính sách khen thưởng của chính quyền. “ Mọi thứ được nói rõ ràng, dễ hiểu, không chung chung như trước ”, chị nhớ lại.

Sau thời gian cân nhắc, chị quyết định sinh con thứ hai khi chưa đầy 35 tuổi. Với chị, phần thưởng không chỉ là giấy khen hay tiền hỗ trợ, mà là cảm giác yên tâm hơn khi lựa chọn của mình được xã hội đồng hành.

Dù địa phương thưởng tiền song nhiều người gần nơi chị C. sống vẫn ngại sinh và đang dừng lại ở một bé, vì nhiều lý do như gánh nặng kinh tế, sợ không đủ điều kiện lo cho con chu đáo, không sắp xếp được công việc.

Chị C. là một trong số hơn hàng nghìn phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi ở Bến Tre được khen thưởng theo Nghị quyết số 23/2022/NQ-HĐND. Theo nghị quyết này, phụ nữ sinh đủ 2 con (tính từ khi nghị quyết có hiệu lực thi hành) được Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã tặng giấy khen một lần kèm tiền thưởng theo quy định pháp luật về thi đua, khen thưởng.

Theo bà Lê Thị Thuỷ, Chi cục trưởng Chi cục Dân số tỉnh Vĩnh Long, chính sách khuyến sinh trên từng triển khai tại khu vực Bến Tre (cũ), đang trở thành điểm tựa quan trọng để tỉnh Vĩnh Long mới ứng phó với xu hướng mức sinh giảm và già hóa dân số.

Sau sáp nhập ba tỉnh Bến Tre, Trà Vinh và Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long mới phải quản lý địa bàn hơn 6.200 km² cùng nhiều thách thức dân số đan xen. Trong đó, đáng lo nhất là mức sinh tiếp tục đi xuống, trong khi tốc độ già hóa dân số ngày càng nhanh. Trước sức ép này, kinh nghiệm từ các mô hình dân số hiệu quả, đặc biệt là chính sách khen thưởng sinh đủ hai con, đang được xem là “đòn bẩy mềm” giúp địa phương giữ mức sinh thay thế.

Không chờ đến khi mức sinh rơi xuống ngưỡng báo động, ngành dân số Vĩnh Long sớm thay đổi cách tiếp cận. Từ năm 2021, thông điệp “Mỗi cặp vợ chồng nên sinh đủ hai con và nuôi dạy con tốt” được duy trì xuyên suốt, xuất hiện đồng thời trên báo chí, phát thanh – truyền hình, mạng xã hội và trong các buổi sinh hoạt cộng đồng.

Điểm khác biệt nằm ở cách làm. Thay vì tuyên truyền một chiều, cộng tác viên dân số chủ động đến từng hộ gia đình, lắng nghe băn khoăn của các cặp vợ chồng trẻ về chi phí nuôi con, áp lực việc làm, nhà ở hay chăm sóc y tế. Việc gắn chính sách dân số với câu chuyện đời sống cụ thể giúp thông điệp sinh đủ hai con dần bớt xa vời, trở nên thực tế và dễ chấp nhận hơn.

Một trong những mô hình tạo dấu ấn rõ nét là chính sách khuyến khích sinh đủ hai con từng triển khai tại khu vực Bến Tre (cũ). Theo đó, phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi được khen thưởng ngay tại cơ sở. Không dừng ở từng gia đình, các xã, phường duy trì tỷ lệ từ 60% cặp vợ chồng sinh đủ hai con trong nhiều năm liên tiếp còn được thưởng từ 20 đến 40 triệu đồng, kèm bằng khen của UBND tỉnh.

“ Cách làm này vừa tạo động lực trực tiếp cho người dân, vừa khuyến khích chính quyền cơ sở chủ động hơn trong công tác dân số ”, bà Thuỷ nói.

Thực tế cho thấy, những địa phương áp dụng khen thưởng sớm có xu hướng ổn định mức sinh tốt hơn, góp phần kéo tổng tỷ suất sinh toàn tỉnh năm 2025 đạt khoảng 1,6 con/phụ nữ, tiệm cận mục tiêu đề ra.

Khuyến sinh không chỉ dừng ở việc vận động sinh đủ con, mà còn gắn với chất lượng dân số. Tại Vĩnh Long, gần 400 câu lạc bộ tiền hôn nhân được duy trì, trong đó hơn 260 câu lạc bộ sinh hoạt thường xuyên, cung cấp kiến thức sức khỏe sinh sản, tâm lý hôn nhân cho thanh niên.

Song song đó, chính sách hỗ trợ khám sức khỏe tiền hôn nhân cho người thuộc hộ nghèo, cận nghèo, đối tượng yếu thế giúp nhiều cặp đôi yên tâm hơn trước khi lập gia đình. Các chương trình tầm soát trước sinh và sơ sinh được triển khai đồng bộ, góp phần phát hiện sớm bệnh bẩm sinh, nâng cao chất lượng giống nòi, yếu tố then chốt để người trẻ sẵn sàng sinh con.

Dù vẫn còn khó khăn về nhân lực dân số ở tuyến cơ sở, nhất là tại khu vực Trà Vinh (cũ), các mô hình mà Vĩnh Long đang kế thừa và phát triển cho thấy một hướng đi rõ ràng: khuyến sinh phải đi cùng an sinh, chăm sóc sức khỏe và thay đổi nhận thức xã hội.

Khi sinh con không còn là gánh nặng cá nhân, mà trở thành lựa chọn được cộng đồng và chính quyền đồng hành, những chính sách như khen thưởng sinh đủ hai con sẽ không chỉ mang tính tình thế, mà có thể trở thành nền tảng giúp Vĩnh Long thích ứng với già hóa dân số trong dài hạn.

Trước nguy cơ “chưa giàu đã già”, giới chuyên gia nhận định già hóa dân số sẽ tác động mạnh đến cấu trúc nền kinh tế, buộc phải thay đổi từ thiết kế cơ sở hạ tầng, thị trường lao động đến hệ thống chăm sóc sức khỏe. Để ứng phó, Luật Dân số mới vừa được Quốc hội thông qua đã chuyển trọng tâm từ kiểm soát mức sinh sang khuyến sinh và thích ứng với già hóa.

Quy định mới trao quyền tự quyết về thời điểm, số lượng con cho các cặp vợ chồng dựa trên điều kiện kinh tế, thay vì khuyến khích sinh 1-2 con như trước. Nhà nước sẽ hỗ trợ tài chính cho phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi tại vùng mức sinh thấp, đồng thời ưu tiên cho nhóm này mua hoặc thuê nhà ở xã hội. Chính sách “sát sườn” này nhằm giúp các gia đình sớm an cư, giảm gánh nặng kinh tế để tập trung nuôi dạy con cái.