Vì sao Bà Triệu và Hai Bà Trưng cưỡi voi?
Trong những trang sử Việt, hình ảnh Hai Bà Trưng phất cờ trên lưng voi chiến và Bà Triệu cưỡi voi trắng một ngà xông trận không chỉ là ký ức chiến công, mà còn là một bức thông điệp tâm linh sâu thẳm: sức mạnh thật sự của dân tộc không nằm ở gươm giáo mà ở trí tuệ, lòng trắc ẩn và sự hòa hợp với thiên nhiên.
Hơn hai nghìn năm sau, khoa học hiện đại đã hé lộ một sự thật khiến người Việt hôm nay giật mình: voi không chỉ là loài vật mạnh mẽ, chúng còn là những sinh vật giàu cảm xúc, có ý thức bản thân và lòng đồng cảm ngang ngửa con người. Chính sự thấu hiểu sâu sắc ấy đã khiến người Việt cổ chọn voi làm “ngai vàng di động” cho các nữ anh hùng, biến loài vật thành biểu tượng bất tử của đạo đức lãnh đạo và linh khí tổ tiên.
Từ lâu, người Việt đã có câu: “Voi đi trước, người đi sau”. Không chỉ nói về sức mạnh thể chất, câu tục ngữ này còn ẩn chứa một triết lý sống: trí nhớ tập thể, sự dẫn dắt bằng kinh nghiệm và lòng trắc ẩn.
Khoa học ngày nay đã chứng minh điều đó qua sự hiện diện của tế bào thần kinh Von Economo – loại tế bào đặc biệt chỉ có ở người và một số ít loài, bao gồm voi. Những tế bào hình thoi này nằm ở vùng đảo trước và vỏ đai trước, nơi xử lý cảm xúc, nỗi đau xã hội và quyết định đạo đức. Nói cách khác, voi không chỉ “cảm nhận”, chúng hiểu nỗi đau của đồng loại, nhớ khuôn mặt sau hàng chục năm xa cách, và an ủi voi con bằng những cái chạm vòi dịu dàng, những âm thanh trầm ấm như lời ru.
Hành vi ấy gợi nhớ đến hình ảnh Hai Bà Trưng năm 40 SCN không chọn ngựa chiến nhanh nhẹn, hung hãn, mà chọn voi chiến để dẫn đầu tám vạn quân. Voi không chạy nhanh nhưng voi nhớ đường, tránh bẫy và bảo vệ đồng đội. Ngựa chiến biểu trưng cho cá nhân anh hùng; voi chiến lại là hình ảnh của lãnh đạo mẫu hệ, như con voi cái lớn tuổi nhất trong đàn được gọi là matriarch, người nắm giữ ký ức tập thể, dẫn dắt cả đàn qua sa mạc khô cằn bằng trực giác và lòng trắc ẩn.
Khi Hai Bà ngồi trên lưng voi, tay cầm cờ lệnh, các bà không chỉ chỉ huy quân đội, các bà còn thể hiện một mô hình quyền lực từ bi: mẹ dẫn dắt con, trí tuệ chiến thắng bạo lực, lòng thương dân vượt trên sức mạnh cơ bắp.
Hai trăm năm sau, Bà Triệu lại xuất hiện với hình ảnh còn huyền thoại hơn: cưỡi voi trắng một ngà, áo giáp vàng, tóc xõa, hò hét xông trận. Theo Đại Việt sử ký toàn thư, chi tiết “voi trắng một ngà” không phải ngẫu nhiên. Trong tâm thức Á Đông, voi trắng là biểu tượng của sự thuần khiết, linh thiêng – như voi trắng Airavata chở thần Indra trong thần thoại Ấn Độ, hay voi trắng chúa Nguyễn trong nghi lễ cung đình.
Một ngà lại mang ý nghĩa âm dương hòa hợp: dương cương trong thân xác âm nhu, nữ anh hùng vẫn giữ bản chất từ bi. Cưỡi voi trắng, Bà Triệu không chỉ là tướng quân, bà là hiện thân của Nữ Thần Mẫu, người kết nối đất trời, mang linh khí núi rừng để bảo vệ dân đen. Voi, trong trường hợp này trở thành cầu nối giữa người và thần linh, giữa trần thế và tổ tiên.
Hình ảnh voi còn len lỏi trong đời sống tâm linh Việt qua bao thế kỷ. Lễ rước voi trong giỗ tổ Hùng Vương, tượng voi đá ở thành Nhà Hồ, Lam Kinh, hay truyện cổ “Sự tích voi chín ngà” đều nói về một loài vật biết ơn, trả nghĩa, trường tồn. Voi không chỉ chở các bà trên lưng, voi chở cả ký ức dân tộc, chở linh hồn Việt Nam qua ngàn năm bão tố. Cưỡi voi, các nữ anh hùng như khẳng định: “Ta không chiến đấu một mình, ta mang theo núi rừng, tổ tiên và lòng trắc ẩn của giống nòi.”
Ngày nay, khi khoa học chứng minh voi có ý thức bản thân, chúng nhận ra mình trong gương, khóc thương đồng loại và truyền dạy kinh nghiệm qua nhiều thế hệ, chúng ta càng thấm thía hơn tầm nhìn của cha ông.
Người Việt cổ đã hiểu voi sâu sắc hơn cả các nhà khoa học hiện đại. Họ không chọn voi vì sức mạnh cơ bắp, mà vì voi là hiện thân của trí tuệ cảm xúc, của lòng trắc ẩn và sự trường cửu. Đó cũng chính là bài học lãnh đạo mà Hai Bà Trưng và Bà Triệu để lại: người cầm quyền phải nhớ nguồn cội, phải biết đau với nỗi đau của dân, và phải dùng trí tuệ để dẫn dắt, không chỉ dùng bạo lực để trấn áp.
Hình ảnh voi chiến trong lịch sử Việt không chỉ là chiến thắng quân sự mà là một tuyên ngôn văn hóa: dân tộc ta chiến thắng bằng sự hòa hợp với thiên nhiên, bằng lòng trắc ẩn và bằng ký ức tập thể. Hôm nay khi nhìn lại, chúng ta thấy voi không chỉ là con vật mà là linh hồn của dân tộc. Và các bà trên lưng voi, không chỉ là anh hùng mà là những nữ thần sống, mang trong mình trái tim biết yêu thương và trí tuệ biết dẫn đường.
Voi vẫn bước đều trong sử sách. Và các bà, mãi mãi trên lưng voi, dẫn dắt chúng ta về với cội nguồn.
Mỹ Mỹ biên tập
Xem thêm
Theo vandieuhay