Nếu thiên nhiên luôn mạnh mẽ hơn con người, liệu nỗ lực kháng cự có phải là vô ích?

Có những lúc, chỉ cần một cơn bão đi qua, cả một miền đất vốn yên bình phút chốc trở nên tan hoang. Những mái nhà tốc mái, cánh đồng ngập chìm trong nước, tiếng kêu cứu chen lẫn trong tiếng gió rít… Người ta nhận ra rằng: trước thiên nhiên, con người có thể nhỏ bé đến nhường nào.

Tôi còn nhớ trận mưa lớn ở quê vài năm trước. Mái tôn nhà rung lên từng hồi như muốn bay khỏi nóc, cả nhà ngồi co cụm bên chiếc đèn dầu, lắng nghe radio cập nhật tình hình. Trong khoảnh khắc ấy, tôi hiểu thế nào là sự bất lực, dù có cố gắng đến đâu, con người vẫn chỉ biết chờ đợi và cầu mong bão chóng qua. Cảm giác ấy vừa mong manh, vừa khiến ta thấy mình bé nhỏ giữa vũ trụ mênh mông.

Từ trải nghiệm nhỏ ấy, tôi bắt đầu suy ngẫm: Sự nhỏ bé của con người trước thiên nhiên có thể nhìn qua nhiều lăng kính. Và càng nhìn sâu, càng thấy trong đó không chỉ là nỗi sợ, mà còn là những bài học nhân sinh.

Khiêm nhường trước trời đất

Thiên nhiên là minh chứng cho sự hữu hạn của đời người. Một con sóng thần có thể xóa sạch dấu vết hàng ngàn năm xây dựng. Một trận động đất có thể làm sụp đổ cả thành phố. Trước thiên nhiên, sự kiêu ngạo của con người bỗng trở thành hạt bụi.

Nho gia từng dạy về thiên mệnh, con người sống thuận theo đạo trời, biết sợ trời, kính trời, thì mới giữ được đạo làm người. Đạo gia lại nhắc ta thuận tự nhiên: “Đạo pháp tự nhiên”, kẻ nào trái với quy luật thì tự chuốc lấy diệt vong. Còn Phật giáo thì chỉ ra rằng mọi sự đều vô thường, từ thân xác cho đến núi non, chẳng có gì là vĩnh cửu.

Cả ba con đường ấy đều nhắc một điều là hãy sống khiêm nhường. Khi hiểu mình bé nhỏ, ta sẽ thôi ngạo mạn mà biết trân trọng từng ngày sống.

Giới hạn của trí tuệ con người

Thế kỷ 21, con người đã đặt chân lên Mặt Trăng, khám phá vũ trụ, sáng tạo trí tuệ nhân tạo… Nhưng khi đối diện một cơn bão cấp 15, một trận động đất 8 độ richter, hay sóng thần tràn bờ, tất cả những thành tựu ấy dường như bất lực.

Chúng ta có thể dự báo, phòng tránh, sơ tán. Nhưng chẳng có công nghệ nào ngăn được sóng biển đang dâng lên, hay bắt gió dừng lại giữa không trung. Giới hạn ấy nhắc rằng trí tuệ dù vĩ đại đến đâu vẫn chỉ là hạt cát trong sa mạc vũ trụ.

Thật ra, nhận ra giới hạn cũng là cách giúp ta tỉnh thức. Khoa học không phải để chinh phục thiên nhiên, mà để giúp con người sống hài hòa hơn với nó. Đó cũng là tinh thần vô vi của Đạo gia, không gồng sức ép chế, mà tìm cách thuận theo dòng chảy để tồn tại lâu dài.

Thiên tai và bóng dáng con người

Nhiều thiên tai ngày nay không chỉ do tự nhiên, mà còn do chính bàn tay con người gây ra. Chặt phá rừng, khai thác tài nguyên cạn kiệt, biến đổi khí hậu, tất cả đều góp phần làm thiên nhiên thêm dữ dội.

Chúng ta nhỏ bé trước thiên nhiên, nhưng còn nhỏ bé hơn khi phải trả giá cho sự tham lam của chính mình. Một cơn lũ quét không chỉ đến từ mưa, mà còn từ những ngọn đồi bị chặt trụi, không còn cây níu giữ đất. Một đợt hạn hán không chỉ do khí hậu, mà còn từ việc con người khai thác nước ngầm vô độ.

Ở đây, tinh thần nhân nghĩa của Nho gia trở nên cần thiết: Phải biết sống có trách nhiệm, yêu thương muôn loài, thì mới giữ được đạo sống lâu dài. Sự nhỏ bé trước thiên nhiên hóa ra lại nhắc ta sống có đạo đức hơn.

Sức mạnh từ tình người

Dù nhỏ bé trước thiên nhiên, con người vẫn có một sức mạnh kỳ lạ, đó là tình thương và sự đoàn kết. Trong thiên tai, ta thấy cảnh hàng xóm dìu nhau thoát khỏi dòng nước, người lạ sẵn sàng mở cửa nhà cho nhau trú ngụ, những chuyến xe cứu trợ chạy xuyên đêm.

Một mái nhà có thể dựng lại, cánh đồng có thể gieo lại. Nhưng chính sự gắn kết ấy mới là ngọn lửa giúp ta vượt qua nỗi sợ hãi. Phật giáo gọi đó là từ bi, lòng yêu thương không phân biệt, vượt qua mọi khổ đau.

Có thể chúng ta không thể ngăn bão, nhưng chúng ta có thể cùng nhau đứng dậy sau bão. Sức mạnh ấy không hề nhỏ bé, mà đôi khi còn lớn hơn cả sức mạnh thiên nhiên.

Vẻ đẹp siêu hình từ sự mong manh

Kỳ lạ thay, giữa sự tàn khốc, thiên nhiên vẫn có một vẻ đẹp siêu hình. Tiếng gió rít qua vách núi, sóng vỗ dồn dập vào bờ, hay bầu trời đỏ rực trước cơn bão, tất cả đều vừa đáng sợ vừa hùng vĩ.

Nhiều thi sĩ đã lấy cảm hứng từ đó. Nguyễn Du từng viết: “Trời làm một trận lăng vân / Tang thương đến cả cõi trần ai ai”. Cái dữ dội của thiên nhiên trở thành chất liệu để con người soi chiếu chính mình.

Nhỏ bé trước thiên nhiên, con người lại lớn lên trong tâm hồn khi biết cảm, biết rung động. Vẻ đẹp ấy làm ta khiêm nhường, nhưng cũng làm ta giàu có bên trong.

Thiên nhiên, thời gian và số phận

Nếu thiên nhiên làm con người nhỏ bé về thể xác, thì thời gian và số phận lại khiến con người nhỏ bé về tâm thức. Một đời người dài lắm cũng chỉ vài chục năm, so với dòng sông ngàn năm hay ngọn núi triệu năm, ta chỉ như một cái chớp mắt.

Nhưng chính sự ngắn ngủi ấy lại làm cuộc đời đáng quý. Nếu sống trong vô hạn, có lẽ ta chẳng biết trân trọng từng khoảnh khắc. Đó là điều mà Phật giáo gọi là vô thường: Mọi thứ đều thay đổi, và trong cái biến đổi ấy, ta học được cách sống trọn vẹn.

Có lẽ, sự nhỏ bé không phải để chúng ta tuyệt vọng, mà để nhắc ta biết sống sâu hơn.

Nhỏ bé để lớn lao

Thiên nhiên làm con người nhỏ bé. Nhưng từ trong cái nhỏ bé ấy, con người lại học được những bài học lớn: khiêm nhường, trách nhiệm, đoàn kết, yêu thương, và biết sống trọn vẹn từng giây phút.

Nho dạy ta sống nhân nghĩa, Thích dạy ta từ bi buông xả, Đạo dạy ta thuận theo tự nhiên. Ba con đường ấy, nếu hòa vào nhau, sẽ dẫn đến một cách sống: biết mình nhỏ bé, nhưng không bi quan; biết thiên nhiên lớn lao, nhưng không run sợ; biết đời người ngắn ngủi, nhưng vẫn sống rực rỡ.

Có thể ta chỉ là một hạt bụi giữa trời đất. Nhưng hạt bụi ấy, khi biết lấp lánh dưới ánh sáng, vẫn đủ để soi rọi một niềm tin: Rằng giữa bão tố của thiên nhiên và cuộc đời, con người dù nhỏ bé vẫn có thể tìm thấy sự lớn lao từ chính tâm hồn mình.

Tú Uyên biên tập

Theo vandieuhay