Chữ Tín và lòng nhân đức: chìa khóa giữ vị trí lãnh đạo

Trong lịch sử, việc duy trì vị trí lãnh đạo không chỉ dựa vào sức mạnh quân sự hay mưu lược, mà còn phụ thuộc vào chữ tín và lòng nhân đức. Chữ tín là nền tảng xây dựng lòng tin từ quần chúng và đồng minh, trong khi nhân đức giúp lãnh đạo giữ được lòng người, tránh những hậu quả tai hại từ hành động thiếu suy nghĩ.

Chữ Tín: báu vật của quốc gia

Lịch sử thời Tam Quốc ghi nhận Sĩ Nhiếp là một vị thái thú tài đức, cai trị Giao Châu (vùng đất Đại Việt xưa) một cách ôn hòa được dân chúng kính trọng. Sau khi ông qua đời năm 226, con trai là Sĩ Huy tự lập làm thái thú, không xin mệnh lệnh từ triều đình Đông Ngô mà còn huy động tộc binh chống lại sứ giả Đới Lương và Lữ Đại do Tôn Quyền cử đến.

Hành động này theo nghĩa lý thời bấy giờ là phản nghịch và đáng bị trừng phạt. Tuy nhiên, khi Lữ Đại dụ Sĩ Huy ra hàng hứa hẹn tha thứ nhưng sau đó lại giết chết ông, điều này đã vi phạm nghiêm trọng chữ tín.

Như lời bình trong sử sách: “Sĩ Huy cha mất không xin mệnh mà đã tự lập, lại đem quân chống mệnh, theo nghĩa thì phải đánh. Nhưng Lữ Đại đã dụ [Huy] ra hàng mà lại giết đi là trái lẽ. Giữ điều tin là báu của nước. Huy đã hàng cứ trói giải về Vũ Xương, khiến cho việc sinh sát được quyết ở trên, mà uy tín lan xuống kẻ dưới, há chẳng hay hơn?”

Tôn Thịnh từng nói: “Hòa với người phương xa, được lòng người ở gần, không gì hay hơn chữ Tín”. Lữ Đại vì cầu công trạng mà giết kẻ đầu hàng khiến người quân tử chê cười. Hậu quả là dù Đông Ngô tạm thời kiểm soát Giao Châu, nhưng lòng dân không phục, và bản thân Lữ Đại không duy trì được vị thế lâu dài.

Điều này chứng tỏ thiếu chữ tín dù thắng trận cũng khó giữ vững cơ đồ. Trong bối cảnh lịch sử Đại Việt, việc phản bội lời hứa không chỉ làm mất lòng tin từ kẻ dưới, mà còn gieo mầm bất ổn, dẫn đến sự suy vong của chính quyền.

Lòng nhân đức và nhân quả từ việc giết bề tôi can ngăn

Không chỉ dừng ở câu chuyện về Lữ Đại, lịch sử còn dạy chúng ta về lòng nhân đức qua chính số phận của Sĩ Huy. Khi quyết định kháng cự Đông Ngô, Sĩ Huy được thuộc hạ Hoàn Phát can ngăn, khuyên nên đầu hàng để tránh đổ máu. Thay vì lắng nghe, Sĩ Huy nổi giận và đánh chết Hoàn Phát. Hành động thiếu nhân đức này khiến lòng người ly tán: quân sĩ tan vỡ trước khi giặc đến, buộc Sĩ Huy phải ra hàng và cuối cùng bị giết.

Sử sách bình luận: “Từ xưa hậc giết bề tôi can ngăn thì chưa từng không mất nước. Nước Trần giết Tiết Dã, nước Tề giết Cô Huyên, việc nước Trần, nước Tề đáng làm gương soi, lấy đó làm răn. Thế mà còn có người giết bề tôi can ngăn như Sĩ Huy, nối nghiệp chưa kịp quay gót mà đã phải chết là đáng lắm.”

Các ví dụ lịch sử từ thời Xuân Thu Chiến Quốc càng làm rõ quy luật nhân quả này:

Nước Trần giết Tiết Dã: Tiết Dã là bề tôi trung thành của Trần Linh Công, thường can ngăn vua khỏi những hành động sai lầm. Việc giết ông dẫn đến nội loạn, khiến nước Trần suy yếu và cuối cùng bị diệt vong.

Nước Tề giết Cô Huyên: Cô Huyên là quan đại phu dưới thời Tề Hoàn Công, nổi tiếng với lời khuyên thẳng thắn. Việc loại bỏ ông khiến triều đình mất đi tiếng nói trung trực, góp phần vào sự suy tàn của nước Tề.

Những trường hợp này, được sử thần Ngô Sĩ Liên trích dẫn trong Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, nhấn mạnh rằng lãnh đạo thiếu nhân đức, không dung nạp lời can gián sẽ tự đào mồ chôn cơ nghiệp. Với Sĩ Huy, việc giết Hoàn Phát không chỉ là lỗi lầm cá nhân mà còn là nhân quả lịch sử: ông mất mạng chỉ sau một thời gian ngắn nối nghiệp cha, chứng tỏ thiếu nhân đức sẽ dẫn đến thất bại nhanh chóng.

Bài học muôn đời

Từ câu chuyện Sĩ Huy và Lữ Đại, chúng ta thấy rõ chữ tín và lòng nhân đức là hai trụ cột không thể thiếu để giữ vững vị trí lãnh đạo. Thiếu tín, dù có công trạng cũng bị chê bai; thiếu đức, dù có quyền lực cũng nhanh chóng mất lòng người.

Quy luật nhân quả ở đây không phải mê tín, mà là logic lịch sử: hành động hôm nay quyết định số phận mai sau. Trong bối cảnh Đại Việt, những bài học này đã góp phần hình thành tư tưởng chính trị, nhắc nhở các đời vua chúa sau này phải trọng dụng trung thần, giữ lời hứa để tránh lặp lại sai lầm.

Ngày nay dù ở bất kỳ lĩnh vực nào, lãnh đạo vẫn cần áp dụng những nguyên tắc này. Chữ tín xây dựng uy tín lâu dài, nhân đức thu phục lòng người. Như vậy mới có thể giữ được danh vị mà không phải chịu hậu quả đau thương như Sĩ Huy hay Lữ Đại. Lịch sử không chỉ là quá khứ, mà còn là gương soi cho hiện tại và tương lai.

Mỹ Mỹ biên tập
Nguồn tham khảo: Đại Việt sử ký toàn thư
Theo vandieuhay