Tấm gương Dự Nhượng: Trọng nghĩa hơn mạng sống
Người xưa vẫn thường lấy chữ “nghĩa” làm gốc, coi trọng hơn cả phú quý hay quyền thế. Trong cái nhìn của họ, sống không chỉ là để hưởng thụ mà còn là để lưu lại cho đời một tấm gương khí tiết. Bởi vậy, giữa những biến động của thời cuộc, đã có những bậc kẻ sĩ sẵn sàng hy sinh bản thân để giữ trọn đạo nghĩa.
Có người thà chết chứ không phụ lòng tri kỷ, thà mất mạng mà vẫn giữ khí tiết thanh cao. Chính sự lựa chọn đầy bi tráng ấy đã khiến tên tuổi họ, dẫu trải qua nghìn năm, vẫn sáng ngời trong sử sách, trở thành minh chứng cho sức mạnh của tình nghĩa chân thành.
Trong số đó, câu chuyện về Dự Nhượng là một tấm gương tiêu biểu. Ông từng làm đại thần cho họ Phạm và họ Trung Hàng ở nước Tấn. Đương thời, sáu họ lớn gồm Phạm, Trung Hàng, Trí, Hàn, Ngụy và Triệu nắm quyền, được gọi chung là “lục khanh”. Nhưng vì không được trọng dụng, tài năng của ông vẫn chìm trong bóng tối.
Dự Nhượng sau đó tìm đến Trí Bá. Khác với những người trước, Trí Bá rất tôn trọng và tín nhiệm ông. Về sau, Trí Bá nắm được quyền lớn, nhưng vì kiêu căng ngạo mạn mà bị diệt vong dưới tay Triệu Tương Tử. Sau biến cố ấy, Dự Nhượng trốn vào núi ẩn thân. Khi nghe tin Triệu Tương Tử đem đầu lâu của Trí Bá làm đồ tiểu tiện, ông đau xót than rằng:
“Kẻ sĩ chết cho người tri kỷ. Ta chịu ơn sâu của họ Trí, nay họ Trí đã bị diệt, lại còn bị nhục đến nắm xương tàn. Nếu ta tham sống, không báo thù cho họ Trí thì còn xứng đáng là con người nữa sao?”
Ông đổi họ tên, giả làm kẻ tù phạm phục dịch, giắt dao nhọn lén vào nhà xí họ Triệu để hành thích. Khi Triệu Tương Tử bước ra, bất chợt cảnh giác, sai người kiểm tra thì phát hiện ra ông. Bị bắt, Dự Nhượng nghiễm nhiên đáp:
– Ta là bề tôi họ Trí, vì họ Trí mà báo thù!
Mọi người khuyên giết ngay, nhưng Triệu Tương Tử lại thốt lên:
– Họ Trí đã diệt rồi, mà Dự Nhượng còn liều mình báo thù, thật là một nghĩa sĩ. Ta không nên giết kẻ nghĩa sĩ.
Và ông tha cho Dự Nhượng. Nhưng Dự Nhượng vẫn khẳng khái nói:
– Tha tôi bây giờ là ơn riêng của ngài, nhưng việc báo thù là nghĩa lớn của tôi!
Dù nhiều người tiếp tục khuyên can, Triệu Tương Tử giữ lời hứa, tha cho ông rồi ra lệnh sửa sang thành Tấn Dương để phòng bị.
Về phần Dự Nhượng, ngày đêm chỉ ôm chí báo thù. Người vợ khuyên nên tìm phò Hàn, Ngụy để cầu phú quý, ông liền nổi giận bỏ đi. Sợ bị nhận ra, ông cạo sạch râu mày, bôi sơn lên da cho giống người hủi, rồi đi ăn mày ở chợ. Khi vợ tìm đến, nghe tiếng khóc quen thuộc, bà nghi là chồng, nhưng nhìn kỹ thì không nhận ra. Từ đó, Dự Nhượng còn nuốt than cho khàn giọng, để chẳng ai nhận biết được nữa.
Một người bạn biết rõ chí khí của ông, tình cờ nhận ra, liền mời về nhà và khuyên:
– Ngô huynh có thể giả vờ theo họ Triệu, chờ cơ hội mà ra tay, dễ như trở bàn tay. Hà tất phải khổ sở thế này?
Nhưng Dự Nhượng cương quyết:
– Nếu đã làm tôi họ Triệu mà lại đâm họ Triệu thì ta là kẻ hai lòng. Nay ta sơn mình, nuốt than, chỉ mong thiên hạ nghe tiếng mà tự hổ thẹn. Xin từ biệt Ngô huynh, từ nay không còn gặp lại!
Rồi ông lại tiếp tục giả làm ăn mày ở Tấn Dương.
Khi Triệu Tương Tử sai dựng Xích Kiều, Dự Nhượng giả chết nằm dưới gầm cầu, chờ cơ hội ra tay. Xe ngựa vừa đến, bỗng hí lớn không chịu qua. Trương Mạnh Đàm nghi có gian phục, cho quân sĩ tìm thì phát hiện xác chết kia chính là Dự Nhượng. Lần này, Triệu Tương Tử nổi giận:
– Trước kia ta tha cho ngươi, nay ngươi còn mưu giết ta, trời nào dung thứ!
Ông ra lệnh chém đầu. Nhưng Dự Nhượng chỉ khóc và nói:
– Ta không sợ chết, chỉ tiếc rằng sau ta, sẽ không còn ai báo thù cho Trí Bá nữa!
Triệu Tương Tử hỏi thêm:
– Trước đây ngươi làm tôi họ Phạm. Họ Phạm bị Trí Bá diệt, ngươi chẳng báo thù. Nay Trí Bá chết, vì sao ngươi lại quyết liều mạng vì hắn?
Dự Nhượng đáp dõng dạc:
– Họ Phạm đãi ta như người thường, ta cũng lấy lòng người thường mà xử lại. Còn họ Trí nhường cơm sẻ áo, đãi ta như quốc sĩ, thì ta cũng lấy lòng quốc sĩ mà xử lại. Làm sao có thể so sánh được!
Nghe vậy, Triệu Tương Tử thở dài, rồi đưa gươm cho Dự Nhượng tự xử. Trước khi chết, ông xin được chém vào áo cẩm bào của Triệu Tương Tử, coi như thay mặt Trí Bá báo thù. Ông chém ba nhát, rồi hét lớn:
– Ngày nay ta mới có thể báo thù cho Trí Bá!
Nói đoạn, ông tự đâm cổ mà chết. Cây cầu ấy từ đó được gọi là Dự Nhượng Kiều. Triệu Tương Tử động lòng thương xót, cho an táng tử tế. Nhưng khi xem lại áo cẩm bào, thấy trên vết chém đều có máu tươi, ông kinh hãi, rồi sinh bệnh.
Câu chuyện “kẻ sĩ chết cho người tri kỷ” không chỉ là một giai thoại lịch sử, mà còn là lời nhắc nhở về giá trị nhân sinh. Trong dòng đời bon chen hôm nay, chữ “nghĩa” vẫn là cột mốc giúp con người không lạc lối.
Khi một người có thể đặt tình nghĩa lên trên lợi ích cá nhân, thậm chí coi trọng nó hơn cả sinh mạng, thì nhân cách ấy đã vượt lên khỏi giới hạn thường tình, vươn đến sự bất tử. Và cũng nhờ những tấm gương ấy, ta hiểu rằng: sống ở đời, điều quý nhất không phải là giàu sang hay quyền thế, mà là một tấm lòng son sắt – dám vì tri kỷ mà sống, cũng dám vì tri kỷ mà chết.
Tư liệu tham khảo: Đông Chu Liệt Quốc
Khai Tâm biên tập
Xem thêm
Theo vandieuhay