Ý nghĩa văn hoá Thần Truyền của gia đình

Ý nghĩa văn hoá Thần Truyền của gia đình

Thành thật mà nói, từ xưa đến nay trên thế giới, gia đình luôn là tổ chức đơn nguyên cơ bản của xã hội, có tính ổn định, hoàn thiện và vững chắc nhất, giống như tế bào gốc nuôi dưỡng cơ thể. 

Bí ẩn về nguồn gốc xã hội của gia đình vẫn khiến các nhà xã hội học không ngừng bàn luận, bởi gia đình vừa là nơi nảy sinh tình thân tự nhiên, vừa là môi trường giáo dưỡng đạo đức bền vững nhất. 

Chức năng đạo đức và xã hội của nó mang ý nghĩa văn hóa sâu rộng, vượt khỏi giới hạn thời gian hay biên giới quốc gia.

Trong truyền thống Á Đông, từ Nho đến Đạo, gia đình luôn được coi là cội rễ của tu dưỡng. Nho gia dạy: “tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ.” mọi nấc thang trị bình, cứu thế đều bắt đầu từ việc rèn chính mình và giữ cho mái ấm được trọn vẹn. “Lễ Ký – Đại Học” chép:

“Người xưa muốn làm sáng tỏ đức sáng trong thiên hạ, thì trước hết phải bình trị được nước mình. Muốn trị nước mình, trước tiên phải sửa sang nhà mình cho tốt đẹp. Muốn sửa sang nhà mình, trước tiên phải tu chỉnh bản thân mình… Từ Thiên tử cho đến thứ dân, tất cả đều lấy việc tu thân làm gốc.”

Tám mục của “nội thánh ngoại vương” mà Nho gia nhấn mạnh cách vật, trí tri, thành ý, chính tâm, tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ  cho thấy: chỉ khi mỗi người đạt đến sự chính tâm, mới có thể tu thân; tu thân rồi mới đủ khả năng quản lý gia đình; gia đình yên hòa, quốc gia mới vững bền; quốc gia vững bền, thiên hạ mới thái bình. 

Hình ảnh minh hoạ (đám cưới Trung Hoa)

Chuỗi lý luận này là bản đồ tu dưỡng cho cả cá nhân lẫn cộng đồng.

Trong lý niệm của  Nho gia luôn tận lực với mọi phương diện của xã hội, để “bản thân, gia đình, quốc gia và thiên hạ hữu đức”. Trong đó, tề gia quản lý và giáo dưỡng gia đình được coi là trụ cột. 

Vì lẽ đó, Nho gia đặc biệt giảng giải các đạo lý như đạo phu thê, đạo phụ tử, đạo mẫu tử, đạo huynh đệ, đạo gia tộc. Không chỉ là phép tắc, những đạo lý này chính là những bài học tu thân sâu sắc nhất, rèn nhân đức mỗi ngày qua từng cử chỉ nhỏ.

Điều thú vị là, tinh thần ấy cũng vang vọng trong Đạo gia. Đạo Đức Kinh, Chương 54 dạy:

“Nếu lấy Đạo tu thân thì đức sẽ đầy đủ. Nếu lấy Đạo tu sửa gia đình thì đức sẽ thừa. Nếu lấy Đạo tu sửa làng xóm thì đức sẽ dài lâu. Nếu lấy Đạo mà tu sửa nước, đức sẽ phong thịnh. Nếu lấy Đạo tu sửa thiên hạ, đức sẽ rộng khắp. Cho nên, lấy thân xét thân, lấy nhà xét nhà, lấy làng xét làng, lấy nước xét nước, lấy thiên hạ xét thiên hạ.”

Đọc đoạn này, ta nhận ra: tư tưởng “tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ” của Nho gia vốn đã hàm chứa trong nội hàm tu luyện của Đạo gia. Nhiều người xưa nay lầm tưởng tu hành phải ẩn dật núi rừng hay chùa quán. Thực ra, như Lão Tử chỉ rõ, tu Đạo, tu Đức có thể và nên được thực hành ngay trong môi trường đời thường: từ thân, đến nhà, rồi lan ra làng, nước, thiên hạ, chỉ cần giữ vững đạo hạnh và cảnh giới của bản thân.

Gia đình chiếc nôi của nhân cách

Tu dưỡng trong gia đình trước hết chính là rèn luyện cách ứng xử giữa những người gần gũi nhất. Vợ chồng thuận hòa, cha mẹ từ ái, con cái hiếu thảo, anh em nhường nhịn đó không chỉ là chuẩn mực đạo đức mà còn là nền tảng để con người học biết yêu thương và bao dung.

Một đứa trẻ lớn lên trong gia đình êm ấm sẽ học cách quan tâm và tôn trọng người khác một cách tự nhiên. 

Ngược lại, nếu trong nhà tràn đầy bạo lực, tranh chấp, dối trá, trẻ khó hình thành nhân cách lành mạnh. Gia đình, vì vậy, không chỉ nuôi dưỡng thể chất mà còn định hình tinh thần, là trường học đạo đức đầu tiên và quan trọng nhất.

Cha mẹ dạy con không chỉ qua lời nói, mà bằng chính cách họ đối đãi với nhau, với ông bà, với hàng xóm. Từng ánh mắt, giọng nói, cách giải quyết mâu thuẫn trong gia đình đều là những “bài giảng” sống động về nhân cách.

Khi con cái nhìn thấy cha mẹ biết lắng nghe, biết xin lỗi, biết tha thứ, chúng sẽ học được khiêm nhường và bao dung. Khi thấy cha mẹ hiếu kính ông bà, chúng sẽ hiểu chữ hiếu sâu xa hơn vạn lời giáo huấn.

Hình ảnh minh hoạ

Đại Đồng lý tưởng của lòng nhân ái

Đáng chú ý, lý tưởng ấy còn được nâng cao trong khái niệm Đại Đồng. Sách Lễ Ký – Lễ Vận Đại Đồng mô tả:

“Khi Đại Đạo được thực hành, thiên hạ là của chung, người ta chọn kẻ hiền năng, giảng điều xác thực, trên thuận dưới hòa. Cho nên, mọi người không chỉ thương kính riêng cha mẹ mình, không yêu thích riêng con mình. Người già được nuôi dưỡng trọn đời, người trẻ được trọng dụng, trẻ con được săn sóc đến lúc trưởng thành, thương người cô đơn mất vợ, thương kẻ lẻ bóng góa chồng, thương người tàn phế, tật nguyền mà nuôi dưỡng. Người nam có công việc, người nữ lập gia đình, ghét phí phạm của cải vứt bỏ ra đất, chẳng cần cất giữ cho mình; ghét không ra sức vì người, tuyệt không vì mình. Vì thế, mưu mô chấm dứt, không chỗ hưng khởi, trộm cướp và giặc loạn không còn nơi hành động, thế nên nhà không cần đóng cửa”.

Đoạn kinh điển này không chỉ miêu tả một viễn cảnh đẹp đẽ mà còn nói về nhân quả: khi từng gia đình tu dưỡng trọn vẹn, tình thương sẽ vượt khỏi biên giới huyết thống. “thương yêu kính trọng không chỉ cha mẹ mình, yêu không chỉ con mình mà là tất cả mọi người, nhân ái lan tỏa, người người xem nhau như thân thích. 

Gia đình nề nếp là hạt nhân của trật tự xã hội; khi mỗi mái nhà biết tu dưỡng và hành xử theo lễ nghĩa, quốc gia tự nhiên an ổn, thiên hạ tự nhiên thái bình.

Bóng dáng hôm nay

Nhìn lại thời hiện đại, đối chiếu với lý tưởng Đại Đồng, ta không khỏi chạnh lòng. Xã hội vật chất phong phú, công nghệ phát triển, nhưng tinh thần cộng đồng suy giảm. Thay vì “thiên hạ vi công”  thiên hạ là của chung nhiều người chỉ chăm lo lợi ích cá nhân, vun vén cho “tiểu gia” mà quên “đại gia đình” xã hội. 

Cửa nhà phải khóa chặt, phố phường đầy camera an ninh niềm tin giữa người với người mỏng manh. Chủ nghĩa cá nhân, chạy theo hưởng thụ khiến nhiều giá trị gia đình bị xem nhẹ, nếp xưa “trên thuận dưới hòa” trở nên hiếm hoi.

Hiện nay, có người diễn giải chữ “công” trong cụm từ “thiên hạ vi công” thành “cộng hữu hóa” hay “công hữu hóa” mang tính kinh tế vật chất. Cách hiểu ấy thực ra bị giam hãm trong khung tư tưởng của xã hội hiện đại một hệ thống vốn đặt nền tảng trên vô thần luận, phủ nhận chính tín và tu dưỡng nội tâm, lại đề cao sự tập trung quyền lực và chủ nghĩa bình quân vật chất.

 Khi Khổng Tử miêu tả xã hội “thiên hạ là của chung”, ông không chủ trương triệt tiêu mọi khác biệt tự nhiên như giới tính, tài sản hay giai tầng, mà khẳng định sự tồn tại của những khác biệt ấy và nhấn mạnh việc quản lý hài hòa trong tinh thần công chính.

 Vì vậy, “công” ở đây không phải là “công hữu” về của cải, mà là công bình, công chính, công duẫn  cảnh giới đạo đức nơi mỗi người tự giác thương yêu, tôn trọng lẫn nhau, để rồi xã hội tự nhiên hình thành trật tự công bằng, chính trực.

 Chỉ khi “đạo lớn thi hành” tức khi Đạo và Đức được tôn vinh  mới có thể đạt đến trạng thái “thiên hạ là của chung”. Còn khi “Đạo lớn bị che lấp”, như Khổng Tử từng nói, xã hội chuyển sang thời “thiên hạ vi gia”, lấy gia đình làm nòng cốt duy trì đạo đức và trật tự. 

Ở thời ấy, quyền lực, tài sản và ranh giới quốc gia dần định hình; các lễ chế, quy phạm được đặt ra để giữ trật tự, nhưng cùng lúc cũng xuất hiện tranh đấu, mưu toan. Đó chính là trạng thái “Tiểu khang”: một xã hội tạm ổn định, an khang nhưng chưa vươn tới Đại Đồng.

Trở về với cội nguồn tu dưỡng

Chính trong bối cảnh ấy, lời dạy của thánh hiền càng thêm sâu sắc. Gia đình là tuyến phòng thủ đầu tiên và cuối cùng của đạo đức. Nếu mỗi gia đình biết tu dưỡng, dạy con cái lòng nhân ái, hiếu kính, biết sống vì người khác, thì từ ngôi nhà nhỏ, những giá trị lớn có thể lan tỏa, từng bước phục hồi tinh thần cộng đồng đã phai nhạt.

Tu thân trong gia đình không chỉ cứu vãn một nếp nhà, mà còn góp phần cứu vãn trật tự xã hội. Khi cha mẹ tự soi xét bản thân, không đổ lỗi cho hoàn cảnh, không chỉ bảo ban con cái bằng lời nói mà bằng chính cách sống, họ đã gieo mầm thiện lương cho thế hệ sau. Khi vợ chồng biết nhẫn nhịn, cùng nhau vượt khó, họ tạo ra không khí bình yên, lành mạnh cho cả gia tộc.

Mỗi bữa cơm ấm cúng, mỗi câu chuyện chân tình chính là pháp môn tu dưỡng giản dị mà sâu xa. Không cần những triết lý cao xa, chỉ cần sự hiện diện trọn vẹn của từng thành viên, sự tôn trọng và thương yêu thật lòng, gia đình đã trở thành một “ngôi trường” nuôi dưỡng đức hạnh. Từ đó, những con người biết yêu thương, biết nghĩ cho người khác mới bước ra xã hội, góp phần làm xã hội thêm nhân ái.

Gia đình không đơn thuần là chỗ nương náu, mà chính là nơi tu dưỡng đầu tiên và bền chặt nhất. Từ việc mỗi người sửa mình, gìn giữ lễ nghĩa, thương kính lẫn nhau, mới mở ra cánh cửa trị quốc, bình thiên hạ. Khi gia đình vững vàng, xã hội sẽ bớt rối ren khi đạo trong gia đình sáng tỏ, lý tưởng Đại Đồng  dù xa xôi vẫn có thể khởi đầu từ những bữa cơm sum họp, từ nếp sống hiếu thuận, từ từng tấm lòng biết sống vì cái chung.

Tiểu Hoa biên tập

Theo: epochtimes

Xem thêm

Theo vandieuhay