Hiểu mình thì không oán người, hiểu mệnh thì không oán Trời

Hoài Nam tử, là một tác phẩm cổ điển của Trung Quốc thời Tây Hán, được Hoài Nam vương Lưu An cùng các học giả dưới trướng đồng biên soạn và hoàn thành trước năm 139 TCN. Sách còn có tên là Hoài Nam Hồng Liệt hay Lưu An Tử. Học giả Lương Khải Siêu từng nói: “Hoài Nam Hồng Liệt là kho tàng thâm sâu của Đạo gia đời Tây Hán; uyên bác, rộng lớn mà lại mạch lạc, trong các tác phẩm của người Hán thì đứng vào hàng đầu.”

Vì nhiều người cùng biên soạn, nội dung bộ sách này rất phong phú, dung hội tư tưởng của nhiều học phái từ thời Chiến Quốc. Sang thế kỷ XX, sách đã được dịch trọn sang tiếng Anh và tiếng Nhật, một phần sang tiếng Pháp và tiếng Đức. Đây là một tác phẩm trọng yếu trong lịch sử văn hóa Trung Hoa.

Trong chương Mưu Xưng, có đoạn chép rằng:
“Người biết soi xét chính mình thì không oán trách người khác.
Người hiểu rõ Thiên mệnh thì không oán trách Trời.
Phúc lành từ mình mà khởi, tai họa cũng từ mình mà ra.”

Muốn hiểu đạo Trời thì hãy quan sát sự vận hành của Trời; muốn hiểu đạo Đất thì hãy xem sự sinh trưởng trên mặt đất; muốn hiểu đạo Người thì phải xét đến dục vọng trong lòng người. Đừng sợ hãi, đừng hoang mang: muôn vật vốn tự sinh, tự diệt. Không quấy rối, không can thiệp, thì vạn sự sẽ trở lại thanh tịnh, an nhiên.

Người chỉ thấy một mảnh vụn thì không thể bàn về sự biến hóa của muôn loài. Người chỉ loay hoay trong khoảnh khắc ngắn ngủi thì không thể nói đến sự bao la của trời đất. Ban ngày thì trăng ẩn, ban đêm thì mặt trời lặn; cho nên trăng không biết ngày, mặt trời không biết đêm. Cả hai đều có thể soi sáng, song chẳng thể thay thế công dụng cho nhau. Chỉ có trời đất mới dung chứa được muôn loài; còn cái dung chứa được cả trời đất, ấy chính là Đạo vô hình.

Kẻ quân chủ kiêu căng chuyên quyền thì không có trung thần; người nói năng bừa bãi thì không giữ được chữ tín. Cây leo quấn chặt mãi thì chẳng thể mọc ra cành ngang; rãnh nước nhỏ hẹp thì không thể nuôi được cá lớn. Rễ nông thì cây thấp; gốc bị tổn thương thì cành lá tất héo úa.

Phúc sinh từ vô vi, họa sinh từ dục vọng nhiều. Tai họa đến vì không phòng bị, đất bỏ hoang vì chẳng dọn cỏ. Bậc thánh làm việc thiện thì lo mình chưa kịp; gặp họa thì lo khó thoát thân. Bụi che mặt không thể mở mắt, lội sông không thể không ướt chân – những việc như thế vốn không thể. Vậy nên: biết mình thì không trách người, biết mệnh thì không trách Trời. Phúc từ mình mà khởi, họa từ mình mà sinh.

Bậc thánh không cầu lời khen, cũng chẳng sợ tiếng chê. Người ấy giữ thân nơi chính đạo, nên tà khí chẳng thể sinh, gian ác tự tan. Trái lại, nếu bỏ chính theo tà, mất đúng theo sai, thì sẽ bị tục đời cuốn theo, đánh mất khuôn phép. Bởi thế, thánh nhân trở về với bản tính chân thật, chẳng để dục vọng làm mê hoặc.

Khai Tâm biên dịch
Theo secretchina

Xem thêm

Theo vandieuhay