Vì sao “Mười đại danh họa truyền thế” lại có đến 14 bức? 〈Đường cung thị nữ đồ〉 chính là then chốt

Nhiều người lầm tưởng rằng “Mười đại danh họa truyền thế” của Trung Hoa chỉ có mười bức. Thực ra, con số chính xác là mười bốn bức. Nguyên do là trong đó có 〈Đường cung thị nữ đồ〉, vốn là tên gọi chung của năm bức họa mỹ nhân cung đình đời Đường, bao gồm: 《Đảo luyện đồ》 và 《Quách quốc phu nhân du xuân đồ》 của Trương Huyên; 《Trâm hoa thị nữ đồ》 và 《Huy phiến thị nữ đồ》 của Chu Phường; cùng 《Đường nhân cung nhạc đồ》 của tác giả khuyết danh.

Danh họa cung đình: Trương Huyên và Chu Phường

Trong giai đoạn đầu của hội họa Trung Hoa, tranh vẽ nhân vật vốn mang ý nghĩa giáo hóa. Từ thời Lục triều, Đông Tấn đã có Cố Khải Chi với 《Nữ sử châm đồ》, 《Liệt nữ nhân trí đồ》 – đều nhằm mục đích răn dạy đạo đức. Đến đời Đường, nghệ thuật hưng thịnh, hình tượng nữ giới phong phú đa dạng. Các bức tranh cung nữ đoan trang, quý phái, “hồi đầu một nụ cười, trăm vẻ quyến rũ” đã đạt thành tựu rực rỡ.

Trương Huyên và Chu Phường là hai danh họa cung đình lừng danh nhất thời Đường. Trương Huyên, họa sĩ cung đình, bút pháp tinh tế, khéo vẽ cung nữ, ngựa quý, cảnh vườn tược, hoa cỏ. Chu Phường xuất thân dòng dõi quan lại, hội họa mang khí chất quý tộc, những bức vẽ Phật, tiên, cung nữ của ông đều đạt đến hàng “thần phẩm”. Cả hai đều khắc họa cung nữ với nét đặc trưng: má tròn, lông mày cong, dáng người đầy đặn, y phục xa hoa.

《Đảo luyện đồ》– bản sao Tống Huy Tông

《Đảo luyện đồ》 là bức trường quyển công bút trọng thái, dài 140,8 cm, cao 51,8 cm. Nguyên tác của Trương Huyên đã thất truyền, bản hiện còn có thủ đề “Thiên Thủy mô Trương Huyên Đảo luyện đồ” của Kim Chương Tông (truy tôn Tống Huy Tông là “Thiên Thủy quận vương”), được cho là do Tống Huy Tông sao vẽ, hiện lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Boston (Mỹ).

“Luyện” là một loại vải lụa, phải qua nấu, tẩy trắng, giã đập mới trở nên mềm mịn, trắng sáng. Bức họa miêu tả cảnh nhóm phụ nữ quý tộc trang sức lộng lẫy, thân hình khỏe đẹp, chia ba nhóm: giã luyện, xe sợi, là ủi.

Nhóm thứ nhất: bốn người cùng cầm chày gỗ cao ngang người để giã luyện, một phụ nữ xắn tay áo, ánh mắt cương nghị, chuẩn bị tiếp tục công việc.

Nhóm thứ hai: hai người chăm chú se sợi, một ngồi trên thảm, một ngồi ghế thấp, bố cục cao thấp sinh động. Phía sau có cô gái quạt lửa, lấy tay áo che mặt tránh khói.

Nhóm thứ ba: bốn phụ nữ cùng căng vải để là ủi, dáng người hơi ngả ra sau vì dùng lực. Dưới tấm vải, một bé gái tinh nghịch chui ra chui vào, tăng thêm vẻ sinh động.

《Quách quốc phu nhân du xuân đồ》 – bí ẩn ngàn năm

《Quách quốc phu nhân du xuân đồ》 của Trương Huyên (lụa, 148×51,8 cm) bút pháp tinh xảo, màu sắc rực rỡ. Nội dung mô tả Quách quốc phu nhân cùng đoàn tùy tùng tám kỵ chín người, trang phục lộng lẫy, xuất hành du xuân vào tiết Thượng Tị (mùng 3 tháng 3 âm lịch). Ai mới thật sự là Quách quốc phu nhân vẫn là bí ẩn chưa có lời giải.

Thuyết phổ biến: nhân vật ở trung tâm, mày cong, áo xanh nhạt, khoác lụa trắng, chính là Quách quốc phu nhân. Người đi kề bên, cùng búi tóc “Trụy mã kế”, là chị gái Hàn quốc phu nhân.

Một thuyết khác: nhân vật cưỡi ngựa đầu đoàn, giả nam trang, dung mạo thanh tú, mới chính là Quách quốc phu nhân. Lý do: ngựa ba bờm (tam hoa mã) mà nhân vật này cưỡi chính là giống ngựa Đường Huyền Tông ưa chuộng, chứng tỏ thân phận tôn quý.

Tranh không dùng cảnh hoa lá rực rỡ thường thấy, mà chỉ điểm vài mảng xanh nhạt tượng trưng thảo mộc. Qua bố cục nhịp nhàng, màu sắc sáng tươi, nét mặt vui tươi của nhân vật, và vó ngựa khoan thai, vẫn cảm nhận rõ sắc xuân tràn ngập.

《Trâm hoa thị nữ đồ》 – cuộc sống vui chơi của phi tần

Chu Phường vẽ 《Trâm hoa thị nữ đồ》 (180×46 cm), công bút trọng thái, là tác phẩm duy nhất còn lại được xác nhận là nguyên tác của họa sĩ đời Đường. Tranh mô tả cảnh các cung phi dạo chơi, đùa thú, thưởng hoa.

Tranh gồm năm cung nữ đầu cài mẫu đơn, phù dung, hải đường, thược dược, mặc áo dài tinh xảo, khoác áo lụa mỏng trong suốt, cùng một thị nữ cầm quạt. Xen kẽ là cảnh chó, hạc, hoa mộc lan. Tác phẩm vốn là tranh bình phong, sau ghép thành trường quyển.

Đáng chú ý là hai cung nữ đang đùa chơi với loài chó quý “Oa tử” (giống chó Bắc Kinh/Chó Nhật) – cống phẩm hiếm từ Cao Xương. Nét vẽ lông mày “Nga mi” thời Trinh Nguyên đời Đường Đức Tông giúp xác định đây đúng là tranh đời Đường.

《Huy phiến thị nữ đồ》 – sắc thái suy tàn của nhà Đường

Tác phẩm 《Huy phiến thị nữ đồ》 (204,8×33,7 cm) của Chu Phường gồm 5 đoạn, mô tả 13 phi tần và cung nữ trong các hoạt động: phe phẩy quạt, gảy đàn, soi gương, thêu thùa, nghỉ ngơi.

Đoạn đầu: một phi tần ngồi ngả người lười biếng, bên cạnh là cung nữ cầm quạt và hai tỳ nữ cầm đồ trang điểm.

Đoạn giữa: phụ nữ soi gương chải tóc, người khác giúp rút đàn ra khỏi bao.

Đoạn cuối: một người ngồi quay lưng, một người đứng tựa cây, lông mày nhíu lại, đầy u sầu.

Sau loạn An Sử, Đại Đường từ thịnh chuyển suy. Dù tranh thể hiện cung phi béo đẹp, y phục lộng lẫy, song gương mặt lại u buồn, phảng phất nỗi cô đơn, phản ánh rõ tinh thần thời đại.

《Đường nhân cung nhạc đồ》 – yến tiệc hậu cung

《Đường nhân cung nhạc đồ》 (69,5×48,7 cm), họa trên lụa, miêu tả cảnh các phi tần tụ hội uống trà, nghe nhạc. Tác phẩm không ghi tên tác giả, từng bị nhầm là 《Nguyên nhân cung nhạc đồ》. Qua nghiên cứu trang phục, kiểu tóc, đồ dùng, xác định thuộc cuối đời Đường, nên được đổi tên.

Đây là bức duy nhất trong năm bức 〈Đường cung thị nữ đồ〉 không phải tranh cuộn dài, mà là tranh trang trí trên bình phong, sau được chế tác thành trục treo. Hiện lưu giữ tại Bảo tàng Cố Cung Đài Bắc, được xếp hạng quốc bảo.

Bức tranh lấy chiếc bàn vuông lớn bày trà cụ làm trung tâm, xung quanh là mười phi tần trang điểm lộng lẫy. Giữa bàn, bốn người lần lượt thổi sáo Tỳ lặc, gảy tỳ bà, cổ tranh, thổi sinh. Bên trái có cung nữ gõ nhạc cụ gỗ nha bản và một cung nữ dìu phi tần say trà. Cung nữ ăn mặc giản dị, tương phản với phi tần lộng lẫy.

Khung cảnh miêu tả đời sống xã giao phong phú của phụ nữ quý tộc đời Đường. Hương trà lan tỏa, âm nhạc réo rắt, dưới bàn là chú chó Oa tử nằm an nhàn. Nhưng quan sát kỹ, gương mặt các phi tần đều phảng phất nét nhàm chán, bất lực, phản chiếu sự u sầu của chốn hậu cung.

Ý nghĩa lịch sử của 〈Đường cung thị nữ đồ〉

Qua tranh thị nữ các triều, có thể thấy rõ quan niệm thẩm mỹ, trang phục, trang điểm và xã hội từng thời. Đời Đường, chịu ảnh hưởng văn hóa Hồ, phụ nữ có địa vị cao, nên hình tượng nữ giới trong tranh càng chân thực, phong phú.

〈Đường cung thị nữ đồ〉 không chỉ đạt kỹ pháp tuyệt diệu, khắc họa sống động thân hình đầy đặn, thần thái phong lưu của phụ nữ quý tộc, mà còn phản ánh bối cảnh xã hội, trở thành chứng cứ quý giá cho nghiên cứu lịch sử.

Khai Tâm biên dịch
Theo secretchina
Theo vandieuhay