Mới 11 -12 tuổi đã mắc mỡ máu, gan nhiễm mỡ, đường huyết ‘cao vút’: Bác sĩ chỉ đích danh ‘thủ phạm’

Điển hình là trường hợp một bé gái 12 tuổi được gia đình đưa đến Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM khám vì bệnh lý khác. Tuy nhiên, trong quá trình thăm khám, bác sĩ nhận thấy bé thừa cân rõ rệt. Cha mẹ cho biết trước đây con gầy, gần đây tăng cân nhanh. Ban đầu cả nhà thấy mừng nhưng sau lại rất lo lắng vì bé tăng quá mức. Kết quả xét nghiệm cho thấy bệnh nhi có hàng loạt chỉ số bất thường: mỡ máu cao, men gan tăng, gan nhiễm mỡ và đường huyết ở ngưỡng tiền đái tháo đường.

Một trường hợp khác là bé trai 11 tuổi xuất hiện mảng da sẫm màu quanh cổ. Gia đình nghĩ do trẻ tắm không sạch, kỳ cọ mãi nhưng không hết. Khi tìm hiểu trên mạng, cha mẹ lo ngại con có vấn đề về đường huyết và đã đưa đến viện khám. Kết quả chẩn đoán trẻ bị béo phì mức độ nặng, kèm theo tăng đường huyết.

ThS.BS Ngô Thị Mai Phương, Phòng khám Nhi và Tiêm ngừa (Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM), cho biết số lượng trẻ đến khám tại bệnh viện vì vấn đề liên quan đến béo phì ngày một gia tăng. Trung bình mỗi ngày, 10–20% trẻ đến khám có tình trạng thừa cân, béo phì. Vào dịp hè, tỷ lệ này còn cao hơn, lên tới 20–30%, do đây là thời điểm cha mẹ có thời gian đưa con đi kiểm tra sức khỏe. Đáng lo ngại, nhiều trường hợp khi phát hiện đã có biến chứng như đái tháo đường loại 2.

Tình trạng béo phì đáng báo động ở trẻ

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thống kê năm 2022, có tới 390 triệu trẻ em và thanh thiếu niên (từ 5–19 tuổi) trên toàn cầu bị thừa cân hoặc béo phì. Tại Việt Nam, tỷ lệ này cũng tăng gấp 2,2 lần trong một thập kỷ: từ 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020 (theo số liệu của Tổng điều tra Dinh dưỡng toàn quốc 2019–2020).

Bác sĩ Mai Phương cho hay, nguyên nhân béo phì thường là sự kết hợp của nhiều yếu tố: Trẻ ít vận động, dành nhiều thời gian cho ngồi trước màn hình TV, máy tính, điện thoại; Ăn nhiều thực phẩm giàu năng lượng, đồ ngọt, nước ngọt có gas; Ảnh hưởng từ thói quen ăn uống của gia đình; Stress, rối loạn giấc ngủ.

Ngoài ra, một số ít trẻ bị thừa cân, béo phì do nguyên nhân nội tiết như: di truyền, bất thường gen. Với các trường hợp này, trẻ cần được tầm soát loại trừ.

Béo phì ở trẻ em không đơn thuần là vấn đề ngoại hình. Béo phì là “cánh cửa” dẫn tới hàng loạt bệnh lý chuyển hóa: tiểu đường loại 2, rối loạn mỡ máu, tăng huyết áp, gan nhiễm mỡ do nguyên nhân chuyển hóa. Trẻ béo phì cũng dễ mắc rối loạn hô hấp (ngưng thở khi ngủ), đau khớp, dậy thì sớm hoặc rối loạn nội tiết, bác sĩ Mai Phương chia sẻ.

Về tâm lý – xã hội, trẻ có thể tự ti, bị kỳ thị, thậm chí trầm cảm hoặc rối loạn ăn uống. Về lâu dài, tình trạng béo phì cũng có thể “đeo bám” trẻ từ bé đến khi trưởng thành, kéo theo nguy cơ bệnh tim mạch, đái tháo đường, ung thư…

Theo bác sĩ Mai Phương, điều trị béo phì ở trẻ không nên đặt nặng vào con số cân nặng đơn thuần, mà nên đặt mục tiêu giúp trẻ duy trì sức khỏe tối ưu. Với lứa tuổi đang phát triển, nhiều trường hợp chỉ cần giữ cân nặng ổn định để chiều cao bắt kịp, thay vì giảm cân đột ngột.

Nguyên tắc điều trị cho trẻ bị béo phì bao gồm:

• Điều chỉnh lối sống: chế độ ăn lành mạnh (tăng rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt; hạn chế thức ăn nhanh, đồ ngọt, nước có gas), hoạt động thể chất ít nhất 60 phút mỗi ngày, hạn chế nhìn màn hình (xem tối đa 2 giờ/ngày).

• Hỗ trợ tâm lý – xã hội: tạo môi trường tích cực, tránh kỳ thị, khuyến khích cả gia đình cùng thay đổi thói quen.

• Điều trị bằng thuốc: với trẻ béo phì nặng, kèm biến chứng, bác sĩ nội tiết có thể cân nhắc sử dụng thuốc hỗ trợ, như orlistat hoặc thuốc nhóm đồng vận GLP-1 hoặc một số thuốc (như liraglutide) đã được FDA Mỹ phê duyệt để dùng cho trẻ ≥12 tuổi khi thay đổi lối sống không hiệu quả.

Điều trị béo phì ở trẻ em là quá trình lâu dài, cần sự phối hợp giữa bác sĩ, gia đình và nhà trường. Bác sĩ nội tiết nhi giữ vai trò trung tâm trong chẩn đoán, tìm nguyên nhân, phối hợp cùng các chuyên khoa liên quan lập kế hoạch cá nhân hóa và theo dõi lâu dài để phòng tình trạng béo phì tái phát.

“Điều quan trọng là không để trẻ đơn độc. Khi cả gia đình cùng thay đổi thói quen sinh hoạt, việc điều trị mới hiệu quả. Nhà trường cũng cần tăng cường hoạt động thể chất và xây dựng môi trường ăn uống lành mạnh”, bác sĩ Phương nhấn mạnh.

Béo phì ở trẻ em là bệnh mạn tính, phức tạp nhưng có thể phòng ngừa và kiểm soát nếu phát hiện sớm và can thiệp đúng cách. Ngăn ngừa béo phì ở trẻ không chỉ giúp trẻ khỏe mạnh hôm nay mà còn bảo vệ sức khỏe và tương lai của cả một thế hệ.