Cùng Về Đất Địa Linh Nhân Kiệt
Bình Định – Vùng đất của ký ức, anh hùng và chữ viết
Bình Định là một vùng đất đặc biệt. Nói đến nơi này, người ta có thể dùng hàng chục mỹ từ: địa linh, nhân kiệt, bi hùng, kiêu hãnh… Nhưng để hiểu được chiều sâu của nó, chỉ cần nhìn vào ba điều nhỏ, cũng đủ thấy sự phức tạp, dày dặn và giàu bản sắc hiếm có của mảnh đất miền Trung này.
1. Bình Định – Đất cố đô hai lần
Giống như Huế, Hoa Lư, Bình Định cũng từng là kinh đô. Nhưng khác biệt ở chỗ, đây là cố đô của một vương triều đã sụp đổ. Thành Đồ Bàn (An Nhơn ngày nay) từng là trái tim của nước Chămpa suốt năm thế kỷ. Chính tại nơi này, vua Trần Duệ Tông đã bỏ mình trong trận chiến bi thảm với quân Chămpa do Chế Bồng Nga chỉ huy – vị vua Chăm kiệt xuất từng một thời làm quan quân Đại Việt kinh hồn khi tiến thẳng ra Thăng Long. Âm hưởng của thời đại ấy còn vọng về trong tiếng nhạc “Hận Đồ Bàn” da diết của nhạc sĩ Xuân Tiên.
Sau khi Lê Thánh Tông xóa sổ kinh đô Đồ Bàn, bốn trăm năm sau, vùng đất này lại một lần nữa hóa thân thành kinh đô – lần này là của triều Tây Sơn. Thành Hoàng Đế sừng sững mọc lên trên nền Đồ Bàn cũ, để rồi chứng kiến một trận chiến đẫm máu nhưng chan chứa khí phách giữa Võ Tánh (tướng của Gia Long) và Trần Quang Diệu (tướng của Tây Sơn). Võ Tánh đã chọn cái chết trong thành để cứu lấy sinh linh bách tính, đổi lấy sự khoan dung của đối phương. Trần Quang Diệu, với tấm lòng của một bậc anh hùng, đã giữ đúng lời hứa, tha mạng cho dân binh trong thành. Có lẽ, chính sự trung nghĩa ấy – chứ không phải sự thắng bại – mới là thứ khiến hậu thế mãi mãi cúi đầu tôn kính.
2. Bình Định – Địa thế kỳ vĩ
Hiếm có vùng đất nào sở hữu địa thế “thiên thời địa lợi” như Bình Định. Sau lưng tựa núi, trước mặt trải biển, giữa lòng lại có đầm Thị Nại rộng lớn tới 5.000 ha – từng là nơi chứng kiến vô số trận thủy chiến lẫy lừng trong lịch sử Việt Nam. Nếu Bạch Đằng nổi tiếng bởi ba trận quyết định vận mệnh đất nước, thì Thị Nại là nơi nhuộm đỏ bao lần bởi mồ hôi và máu lính trận.
Đà Nẵng từng hai lần bị chọn làm nơi đổ bộ vì điểm yếu chiến lược, nhưng Bình Định lại gần như bất khả xâm phạm. Trong thế công, từ Bình Định có thể thẳng tiến ra Thăng Long, cũng có thể xuôi vào Gia Định; trong thế thủ, núi – sông – biển và đầm nước tạo nên bức tường thành tự nhiên. Ngày nay, giữa thời bình, địa thế ấy vẫn mang lại những lợi thế vô song: du lịch, cảng biển, công nghiệp, thương mại… Chỉ cần đúng thời, đúng thế, Bình Định hoàn toàn có thể vươn mình hóa rồng.
3. Bình Định – Cái nôi chữ Quốc ngữ
Ít ai ngờ rằng, chữ viết mà ngày nay hàng chục triệu người Việt sử dụng – chữ Quốc ngữ – lại khởi nguồn từ nơi đây. Đa phần chúng ta mặc định Alexandre de Rhodes là “cha đẻ” chữ Quốc ngữ, nhưng trên thực tế, ông chỉ là người truyền bá. Người khởi đầu, đặt nền móng cho chữ Quốc ngữ là giáo sĩ Francisco de Pina. Và chính đất Bình Định đã cưu mang ông.
Khi De Pina cùng hai linh mục khác bị mắc kẹt ở Quảng Nam, quan trấn thủ Quy Nhơn – Trần Đức Hòa – đã ra tay cứu giúp, đưa họ về Nước Mặn, cấp cho họ điều kiện sinh sống, giảng đạo. Chính nơi đây, chữ Quốc ngữ đã hình thành, để rồi trở thành di sản vô giá của cả dân tộc. Cristoforo Borri – một trong ba linh mục dòng Tên thời ấy – trong hồi ký “Xứ Đàng Trong” đã dành hẳn nhiều trang để tri ân Trần Đức Hòa, vị quan Bình Định hiếu khách và sáng suốt. Vậy nên, nếu nhắc về cội nguồn chữ Quốc ngữ, Bình Định xứng đáng là một trong những chiếc nôi.
Ba mảnh ghép ấy – lịch sử cố đô, địa thế hiểm yếu, cái nôi chữ viết – chỉ là ba trong muôn vàn lớp lang của Bình Định. Nhưng cũng đủ để thấy nơi này không chỉ là mảnh đất, mà là một trường thiên bi hùng ca. Bình Định là nơi anh hùng ngã xuống, nơi văn minh từng bừng nở rồi lụi tàn, nơi dòng chữ Việt đầu tiên được viết ra để hôm nay trở thành quốc hồn quốc túy.
Có lẽ, mỗi người khi đến Bình Định đều sẽ mang về cho mình một mảnh ký ức – có thể là một khúc ca tráng lệ, một chiến địa nhuốm máu, hay chỉ đơn giản là tiếng sóng Thị Nại thì thầm trong đêm. Nhưng tất cả cộng lại, chính là hồn phách bất diệt của vùng đất đặc biệt này.