Nước chảy về chỗ trũng, nhân đức luôn tìm về chỗ khiêm nhường
Cúi xuống để lắng nghe. Cúi xuống để hiểu người. Cúi xuống để học hỏi, và khiêm nhường để được trời đất chở che.
Nước bao giờ cũng chảy về nơi thấp. Từ ngàn xưa, cổ nhân nhìn thấy quy luật tưởng như đơn giản ấy mà thốt lên bao lời minh triết. Trong Kinh Thi, có câu: “Cao sơn ngưỡng chỉ, cảnh hành hành chỉ.” Núi cao thì người ta ngẩng lên nhìn, đường rộng thì người ta nối gót mà đi. Bậc quân tử, nhờ đức hạnh sáng tỏ, khiến thiên hạ tự nhiên ngưỡng mộ, không cần khoe khoang, không cần phô trương. Núi chẳng bao giờ tự nói mình cao, nhưng thiên hạ muôn đời vẫn phải ngẩng đầu.
Trong Đạo Đức Kinh, Lão Tử lại dùng hình ảnh nước để tả về cái thiện cao nhất: “Thượng thiện nhược thủy. Thủy thiện lợi vạn vật nhi bất tranh, xử chúng nhân chi sở ố, cố cơ ư đạo.”
Bậc thiện cao nhất như nước. Nước nuôi dưỡng vạn vật mà chẳng tranh giành, lại chọn ở nơi thấp kém mà người đời tránh né, vì thế mới gần với Đạo. Khiêm nhường, đó không phải sự hạ thấp bản thân, mà là cảnh giới của trí tuệ. Như nước, chính vì chọn chỗ trũng mà có thể gom lại thành sông dài, biển rộng. Người càng khiêm cung thì càng có thể dung chứa muôn phương.
Trong lịch sử nước ta, Nguyễn Trãi là tấm gương sáng. Giúp Lê Lợi dựng nên cơ nghiệp, công lao vang dội, vậy mà trong thơ, ông chỉ tự nhận mình là “kẻ sĩ nơi thôn dã”. Hậu thế ngưỡng vọng nhân cách ấy và đúc kết: “Khiêm tốn mới cao minh, khoan dung mới quảng đại.”
Dù câu ấy không phải nguyên văn của ông, nhưng quả thật đã chạm tới tinh hoa nhân cách Nguyễn Trãi – một trí tuệ lớn, mà càng lớn thì càng biết tự làm mình nhỏ bé. Bởi thế, ông không chỉ là bậc khai quốc công thần, mà còn là danh nhân văn hóa thế giới, để lại ánh sáng nhân đức soi rọi muôn đời.
Ở phương Tây, Isaac Newton (người đặt nền móng cho khoa học hiện đại) sau khi khám phá định luật vạn vật hấp dẫn, vẫn nói rằng: “Tôi chỉ như một đứa trẻ chơi trên bờ biển, đôi khi nhặt được vài viên sỏi đẹp, còn trước mắt là cả đại dương chân lý chưa khám phá.” Thật lạ, những bộ óc vĩ đại nhất lại thường là những tâm hồn khiêm cung nhất. Càng bước gần tới chân lý, con người càng nhận ra mình chỉ là hạt cát bé nhỏ trước vũ trụ vô cùng.
Ngoảnh lại đời thường, ta dễ thấy một nghịch lý: kẻ càng nông cạn thì càng ưa khoe khoang, người càng trống rỗng thì càng thích lớn giọng. Trái lại, người đã trưởng thành thật sự lại giống như cây lúa ngoài đồng: khi còn non thì đứng thẳng, đến khi trĩu hạt thì cúi đầu. Cúi xuống, ấy là dấu hiệu của no đủ, chín muồi.
Chu Dịch (bộ kinh được xem là gốc rễ của triết học Đông phương) coi “khiêm” là quẻ cát lợi nhất. Người xưa dạy: “Khiêm giả, thiên chi đạo dã.” Khiêm nhường chính là đạo của Trời. Trời đất vốn cao mà chẳng tự cao, biển cả rộng lớn mà lại nằm ở nơi thấp nhất. Cũng vậy, con người nếu biết cúi đầu trước cha mẹ, thầy bạn, biết hạ mình trước chân lý và trước tha nhân, thì không phải là yếu hèn, mà là bản lĩnh.
Cúi xuống để lắng nghe. Cúi xuống để hiểu người. Cúi xuống để học hỏi, và khiêm nhường để được trời đất chở che.
Nước chảy về chỗ trũng, nhân đức tìm về chỗ khiêm cung. Người có thể cúi xuống mới thật sự trưởng thành. Người biết hạ mình mới chính là bậc cao nhân trong cõi nhân sinh.
Khai Tâm biên tập
Xem thêm
Theo vandieuhay