Giữa Địa Trung Hải xanh thẳm, có một loài cá nhỏ bé tưởng chừng vô hại, nhưng lại gắn với những giai thoại kỳ lạ xuyên suốt từ thời cổ đại đến hiện đại: cá Salema porgy, tên khoa học Sarpa salpa. Loài cá này được người dân ven biển gọi vui là “cá mộng” bởi khi ăn vào có thể dẫn đến những ảo giác sống động kéo dài hàng chục giờ đồng hồ. Không phải lúc nào hiện tượng này cũng xảy ra, vì nó phụ thuộc vào việc cá có ăn phải loại tảo hay vi sinh vật biển chứa độc tố đặc biệt hay không, nhưng những ghi chép và ca bệnh y học đã chứng minh hiệu ứng kỳ bí ấy là sự thật.
Trong tác phẩm Naturalis Historia, nhà bác học La Mã Pliny the Elder từng mô tả những loài cá có khả năng đưa con người vào trạng thái “mộng du” khi ăn, và nhiều học giả tin rằng ông đang ám chỉ chính Sarpa salpa. Có lời đồn rằng trong những bữa tiệc xa hoa của giới quý tộc La Mã, loại cá này đôi khi được bày lên bàn tiệc như một trò giải trí, mang đến cảm giác lâng lâng kỳ lạ cho thực khách. Dù chưa có bằng chứng xác thực rằng nó được dùng phổ biến như một thứ “ma túy cổ đại”, giai thoại ấy vẫn gợi lên hình ảnh những buổi yến tiệc nơi Rome rực rỡ ánh đèn, nơi ẩm thực không chỉ để no bụng mà còn để thử thách cả tâm trí.
Thời hiện đại, những hiện tượng này tiếp tục được ghi nhận. Năm 1994, hai người đàn ông tại Nam Pháp sau khi ăn Sarpa salpa đã phải nhập viện trong trạng thái hoang tưởng và gặp ảo giác suốt 36 giờ. Họ mô tả những giấc mộng kỳ quái, những hình ảnh méo mó như lạc vào một thế giới khác. Đây là một trong số ít trường hợp y học ghi lại hiện tượng ichthyoallyeinotoxism – ngộ độc cá gây ảo giác, hiếm gặp đến mức càng làm tăng thêm vẻ huyền bí quanh loài cá này. Sarpa salpa vì thế vừa bình dị vừa nguy hiểm, một minh chứng cho mối liên kết kỳ lạ giữa con người, biển cả và những bí ẩn sinh học chưa thể lý giải hết. Nó khiến người ta liên tưởng đến ranh giới mong manh giữa thực và ảo, giữa món ăn và chất gây mê, giữa thú vui và hiểm họa.
Trên thực tế, độc tính của loài cá này có thể thay đổi theo mùa. Điều này cho thấy “chất gây ảo giác” không đến từ bản thân cá mà đến từ nguồn thức ăn của nó – một loại tảo độc mọc trên cỏ biển Posidonia Oceanica, vì loài tảo này phát triển theo mùa nên độc tính của cá cũng sẽ thay đổi theo mùa, nhưng điều này vẫn chưa được xác nhận.
Theo các nhà sử học, người La Mã cổ đại coi đầu của cá tráp biển có chất độc gây ảo giác là một vật tiêu khiển, và hành động ăn cá tráp thậm chí còn phổ biến hơn đối với người Polynesia. Trong tiếng Ả Rập, tên của cá tráp có nghĩa là “con cá tạo nên giấc mơ”, vì vậy người Ả Rập có thể cũng đã biết đến đặc tính gây ảo giác của nó.
Ngoài phần đầu có chất gây ảo giác thì cơ thể của loài cá này không có chất độc hay mối nguy hiểm nào khác – trên thực tế, loài cá được phục vụ như một món ăn truyền thống của Địa Trung Hải, chúng được chế biến với hương thảo và hạt tiêu.
#sarpaSalpa #RomanEmpire #ichthyoallyeinotoxism #ancientbanquets #hallucinogenicfish #MediterraneanSea #PlinytheElder #historyandfood
