Giọt lệ bên dòng sông Tương và dư âm ngàn năm của tiếng đàn
Có những bản nhạc không chỉ là giai điệu, mà là tiếng khóc vọng lại từ quá khứ. “Tương Phi Oán” (湘妃怨) là một khúc nhạc như thế.
Người xưa kể rằng, khi vua Thuấn đến đất Thương Ngô bên bờ sông Tương thì ngã bệnh qua đời. Hai phi là Nga Hoàng và Nữ Anh thương nhớ đến mức ngày ngày ra bên dòng Tương, khóc cho đến khi lệ chan hòa cùng sương khói. Nước mắt nhỏ xuống bờ trúc, để lại những vệt loang lổ muôn đời, gọi là “Tương trúc”. Từ câu chuyện ấy, tiếng đàn ra đời, như để khắc ghi nỗi bi thương không thể phai nhòa.
Đỗ Phủ khi đi qua sông Tương, cũng xúc động thốt lên trong bài Quá Tương Giang:
“Đàm yên phi dong dong, Tương nguyệt chiếu tiêu tiêu.
Thiên tải y nhiên hận, ban ban lệ trúc dao.
Nghĩa là:
Khói sương trên đầm mờ ảo bay, trăng soi dòng Tương lấp lánh.
Ngàn năm hận sầu còn đó, trúc vằn nhuộm lệ vẫn lay động.”
Tiếng nhạc, tiếng thơ, và tiếng lòng cùng hòa vào nhau, để thấy rõ hơn nỗi lưu luyến khôn nguôi, tình cảm dẫu hóa thành hư ảo vẫn còn vọng lại.
Khi dây cầm cất tiếng, ta nghe thấy trong đó không chỉ là âm nhạc, mà là giọt lệ đang rơi. Tiếng ngân dài, rung lên rồi tan, tựa như giọt nước mắt chạm mặt sông, gợn sóng mà không tìm được bến bờ. Âm điệu chậm rãi, dằng dặc, không gào thét, không cuồn cuộn, chỉ lặng lẽ như một hơi thở dài. Chính cái lặng lẽ ấy lại khiến lòng người rưng rưng, bởi nỗi đau lớn thường chẳng cần lời, chỉ một tiếng ngân thôi cũng đủ làm tim se thắt.
Nghe “Tương Phi Oán”, ta thấy thơ và nhạc hòa làm một, gợi nên hình ảnh đôi mắt u hoài mãi nhìn về một chốn xa xăm, để rồi nước mắt chảy thành khúc đàn.
Với người xưa, cổ cầm không phải để mua vui nơi yến tiệc, mà là bạn tri âm tri kỷ. Cái gì chất chứa trong lòng, lời nói không thể bày tỏ, thì gửi gắm vào tiếng đàn. Khi gảy đàn, ta nói chuyện với chính tâm hồn mình; khi lắng nghe, ta đồng cảm với những nỗi niềm của người khác. Chính vì vậy, cổ cầm là nơi cất giữ những tâm sự sâu thẳm nhất của con người, là chiếc cầu đưa nỗi lòng hòa cùng trời đất.
Ngày nay, giữa nhịp sống hối hả, ta vẫn cần những khoảnh khắc lặng im như thế. Có khi chẳng cần nói ra, chẳng cần giãi bày, chỉ cần một khúc đàn ngân lên, lòng ta cũng dần dịu lại. Âm nhạc ấy không xua tan nỗi buồn, nhưng dạy ta biết trân trọng cả nước mắt. Bi thương không để ta chìm đắm, mà để ta học cách thấu hiểu và cảm thông.
“Tương Phi Oán” vì thế không chỉ là tiếng khóc của hai bóng hình xa xưa. Nó là lời nhắc rằng, trong kiếp người, ai rồi cũng có lúc oán thương, có lúc cô quạnh. Nhưng sau tất cả, tiếng đàn vẫn đưa ta trở về với sự tĩnh lặng, nơi nỗi đau hóa thành ký ức, và ký ức hóa thành một nét đẹp mong manh, vĩnh viễn còn lại trong hồn người.
Khai Tâm biên tập
Xem thêm