Vị quan dám nhổ vào mặt vua Mạc và cái giá phải trả

Trong lịch sử khoa cử Việt Nam, hiếm có vị quan nào lại thể hiện thái độ bất kính với bậc quân vương đến mức như Lê Tuấn Mậu – vị Thượng thư bộ Lễ triều Lê sơ. Câu chuyện về ông không chỉ là giai thoại về một trí thức cứng cỏi, mà còn phản ánh những xung đột quyền lực đẫm máu thời Lê-Mạc tranh hùng.

Một đời vì nghiệp lớn

Lê Tuấn Mậu (1482-1529) xuất thân từ làng Xuân Lôi, Yên Phong (Bắc Ninh ngày nay), là người học rộng, đỗ đạt cao. Ông từng giữ chức Đô Ngự sử – chức quan can gián vua dưới triều Lê Tương Dực. Sử sách mô tả ông là người “tính tình cương trực, không sợ quyền uy”.

Mối thù với Mạc Đăng Dung

Mạc Đăng Dung khi đó chỉ là một võ tướng xuất thân nghèo khó, nhờ tài vật mà thăng tiến nhanh chóng. Tang thương ngẫu lục chép rằng, trong một lần gặp mặt, Lê Tuấn Mậu đã thẳng thừng khinh miệt:

“Anh đừng cậy sức. Ta rất có thể như thế được, nhưng không thèm làm đấy thôi.”

Lời thách thức này khiến Mạc Đăng Dung tức giận, xin vua cho thi vật với Thượng thư. Trận đấu trở thành huyền thoại: Lê Tuấn Mậu bôi mỡ khắp người, cài kim vào khố và tóc, khiến đối thủ không thể nắm bắt. Ông đã vật ngã Mạc Đăng Dung một cách ngoạn mục, suýt chút nữa khiến vị tướng này mất mạng.

Cái chết kiêu hùng

Năm 1527, khi Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê, Lê Tuấn Mậu kiên quyết không thần phục. Sách Đại Việt thông sử chép: “Đăng Dung nhiều lần mời ông ra làm quan nhưng ông cáo bệnh”.

Cuối cùng, Mạc Đăng Dung phải sai người khiêng kiệu đến tận nhà. Trước mặt bá quan văn võ, vị Thượng thư già đã làm một việc chưa từng có trong sử Việt:

“Ông bảo người đỡ vực vào triều, rồi nhổ thẳng vào mặt Mạc Đăng Dung”.

Hành động này khiến ông bị xử tử ngay lập tức. Một số tài liệu khác như Khâm định Việt sử thông giám cương mục lại chép rằng ông định ném đá nhưng không trúng, rồi bị giết.

Di sản để lại

Cái chết của Lê Tuấn Mậu trở thành biểu tượng cho khí tiết của sĩ phu Bắc Hà. Đến đời Lê Trung hưng, ông được truy phong là “Trung liệt đại vương”. Ngày nay tại quê hương Bắc Ninh vẫn còn đền thờ ông, nơi nhân dân tôn kính gọi là “Đền quan Thượng nhổ”.

Góc nhìn sử học

Các nhà nghiên cứu hiện đại đặt nhiều nghi vấn về tính xác thực của các chi tiết:

• GS Phan Huy Lê cho rằng: “Việc một quan văn vật ngã được dũng tướng Mạc Đăng Dung là khó tin”

• PGS.TS Nguyễn Đức Nhuệ lại phân tích: “Hành động nhổ vào mặt vua có thể là cách các sử thần nhà Lê sau này thần thánh hóa tinh thần chống Mạc”

Dù sự thật thế nào, câu chuyện Lê Tuấn Mậu vẫn là minh chứng cho thấy: Trong bối cảnh đạo lý suy vi cuối thời Lê sơ, vẫn có những kẻ sĩ dám đứng lên bảo vệ khí tiết bằng cả tính mạng. Ông xứng đáng được nhớ đến không chỉ vì cái chết bi tráng, mà còn vì đã chọn cách phản kháng trực diện nhất trước kẻ soán ngôi.